Καινοτομία: Από τη Μεγάλη Διασπορά στα Μεγάλα Δεδομένα

Στο βιβλίο του The Future of Humanity, ο Καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Micho Kakou αναφέρεται στη Μεγάλη Διασπορά όπου πριν περίπου εβδομήντα πέντε χιλιάδες χρόνια μικρές ομάδες ανθρώπων μετακινήθηκαν μακριά από την Αφρική στη Μέση Ανατολή, δημιουργώντας μικρούς οικισμούς κατά μήκος της διαδρομής.

Κοιτάζοντας τη Μεγάλη Διασπορά και τους πολιτισμούς που δημιούργησε, βλέπουμε μια σειρά από κοινές αξίες –όπως είναι η αισθητική, οι τέχνες και οι κοινωνικές αξίες– ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς ακόμη και όταν έχασαν επαφή μεταξύ τους για χιλιάδες χρόνια. Το άλλο κοινό χαρακτηριστικό είναι η περιέργεια, η καινοτομία, η δημιουργικότητα, η θέληση για εξερεύνηση και ανακάλυψη. Όλοι οι πολιτισμοί στον κόσμο έχουν τους μύθους και τους θρύλους τους για τους μεγάλους εξερευνητές και πρωτοπόρους.

Ο David Reich –ένας από τους κορυφαίους γενετιστές παγκοσμίως– στο βιβλίο του Who we are and how we got here αναφέρει ότι «Ο ανθρωπολόγος Richard Klein υποστηρίζει την ιδέα ότι μια γενετική αλλαγή μπορεί να εξηγήσει πώς έχουμε γίνει συμπεριφορικά διακριτοί (behaviorally distinct) από τους προγόνους μας. Υποστήριξε την ιδέα ότι η Ύστερη Εποχή του Λίθου στην Αφρική και η Ανώτερη Παλαιολιθική Επανάσταση στη Δυτική Ευρασία, όταν η ανθρώπινη συμπεριφορά όπως τη γνωρίζουμε σήμερα άνθισε ξαφνικά πριν περίπου 50.000, ήταν αποτέλεσμα της αύξησης στη συχνότητα μιας μόνο μετάλλαξης ενός γονιδίου που επηρεάζει τη βιολογία του εγκεφάλου, η οποία επέτρεψε την κατασκευή καινοτόμων εργαλείων και την ανάπτυξη πολύπλοκης συμπεριφοράς. Με βάση τη θεωρία του Klein, η αύξηση στη συχνότητα της μετάλλαξης αυτής, προετοίμασε τους ανθρώπους για ένα υποβοηθητικό χαρακτηριστικό (enabling trait), όπως είναι η ικανότητα να χρησιμοποιούν εννοιολογική γλώσσα (conceptual language), το σήμα κατατεθέν του σύγχρονου ανθρώπου». 
Σύμφωνα με τη θεωρία του David Reich, οι εξελίξεις στη γενετική έχουν βοηθήσει στο να κατανοήσουμε την εντυπωσιακή πρόοδο στην συμπεριφορά και τις ικανότητες που σημειώθηκε κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική και την Ύστερη Λίθινη Εποχή. Οι γενετικές αυτές αλλαγές και η ανάπτυξη της εννοιολογικής γλώσσας, σε συνδυασμό με την ανάγκη για αλλαγή και προσαρμογή στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες, προκαλούν περαιτέρω αλλαγές στον τρόπο ζωής και την καινοτομία, σε ένα κύκλο που αυτοενισχύεται.

Τα μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα που σημειώθηκαν μεταξύ των ηπείρων τα τελευταία 50.000 χιλιάδες χρόνια, οι προσμίξεις των διαφόρων φυλών, η ποικιλομορφία, η ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων και γεωργικών μεθόδων και οι νέες μετασχηματιστικές τεχνολογίες επιτάχυναν την πρόοδο και την ανάπτυξη. 

Ζωγραφιές και σκαλίσματα στην επιφάνεια βράχων αρχίζουν να εμφανίζονται κατά την Ύστερη Παλαιολιθική περίοδο, περίπου πριν από τριάντα δύο χιλιάδες χρόνια (π.χ. σε σπήλαια της βόρειας Ισπανίας και της νότιας και κεντρικής Γαλλίας). Η εφεύρεση της αγγειοπλαστικής πριν δεκαεννέα χιλιάδες χρόνια και η ανάπτυξη της γεωργίας πριν εννέα χιλιάδες χρόνια στην Ανατολική Ασία, τα πρώτα λίθινα εργαλεία της Ανώτερης Παλαιολιθικής Εποχής στην Εγγύ Ανατολή, η καλλιέργεια ρυζιού στην Κίνα πριν εννέα χιλιάδες χρόνια. Η Εποχή του Χαλκού με την εφεύρεση του τροχού στη Μεσοποταμία και των τροχοφόρων μέσων μεταφοράς και την εξημέρωση των αλόγων. 

Οι αρχαίες μεταναστεύσεις βοήθησαν στην εξάπλωση των γλωσσών, της κουλτούρας, των δημητριακών και των τεχνολογικών καινοτομιών. Ξύλινα μαχαίρια με λεπίδες από λαξευμένη πέτρα χρησιμοποιούνται στην Παλαιστίνη το 10.000 π.Χ. Η Ιεριχώ υιοθετεί την υφαντουργία, την οχύρωση, την καλλιέργεια δημητριακών το 7.500 π.Χ. Η γεωργία εξαπλώνεται στη Μακεδονία το 6.000 π.Χ. Οι Σουμέριοι αρχίζουν να χρησιμοποιούν τη γραφή, τα ιστιοφόρα πλοία, τα οχήματα με τροχούς και άροτρα που σέρνουν ζώα το 3.300 π.Χ. Η Αίγυπτος αναπτύσσει την τεχνολογία και τη βιομηχανία του γυαλιού το 1.500 π.Χ. 

Ο Σωκράτης βάζει τα θεμέλια της δυτικής φιλοσοφίας και με το μαθητή του Πλάτωνα εισάγει τον διάλογο ως μηχανισμό για τη διερεύνηση ερωτημάτων στη φιλοσοφία, την πολιτική και τη διοίκηση το 450 π.Χ. Ο Πλάτωνας ιδρύει την Ακαδημία των Αθηνών, το πρώτο ίδρυμα ανώτερης εκπαίδευσης στη Δύση το 385 π.Χ. Ο Αριστοτέλης δημιουργεί ένα ενιαίο σύστημα φιλοσοφίας, που καλύπτει την ηθική, την αισθητική, τη λογική, την επιστήμη, την πολιτική και τη μεταφυσική το 350 π.Χ. Δημιουργείται το χαρτί στην αρχαία Κίνα το 105 π.Χ. 
Τον Πρώιμο Μεσαίωνα ο Έλληνας μαθηματικός Ανθέμιος χρησιμοποιεί τα παραβολικά κάτοπτρα. Τον Μέσο Μεσαίωνα ο βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας εκδίδει την Μάγκνα Κάρτα στην οποία περιγράφονται τα δικαιώματα των πολιτών έναντι του Βασιλιά. Τον Ύστερο Μεσαίωνα το εμπόριο εξαπλώνεται μέσω των χανσεατικών διαδρομών και του Δρόμου του Μεταξιού. Ο Γουτεμβέργιος φτιάχνει την πρώτη τυπογραφική μηχανή το 1.444 περίπου. Ο Κολόμβος ανοίγει τις θαλάσσιες οδούς προς το δυτικό ημισφαίριο το 1.492. 

Η νεωτερικότητα (1.500-2.000) ξεκινάει με τον Πίκο να μιλάει για την ανθρώπινη δημιουργικότητα, τον Έρασμο για τις διευρυνόμενες δυνατότητες, και τον Λούθηρο για την ελευθερία των χριστιανών να διαβάζουν και να ερμηνεύουν τη Βίβλο μόνοι τους. Ο Σαίξπηρ δημοσιεύει το πρώτο κείμενο του Άμλετ το 1.603. Ο Σάμουελ Μπράουν φτιάχνει την πατέντα για την πρώτη μηχανή εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία το 1.823. Ο Σάμουελ Μορς αναπτύσσει το ηλεκτρικό τηλεγραφικό σύστημα και τον κώδικα Μορς το 1.836. Εκδίδεται στο Λονδίνο το Ντέιβιντ Κόπερφιλντ του Κάρολου Ντίκενς το 1.858. Το έργο του Κάρολου Δαρβίνου Περί της Προέλευσης των Ειδών (1.859) περιγράφει τη φυσική επιλογή μεταξύ διαφορετικών τύπων ειδών που εμφανίζονται τυχαία. 

Ο Τζόζεφ Σούμπετερ δημοσιεύει στη Λειψία το βιβλίο-ορόσημο The Theory of Economic Development το 1.934. Η γραμμή παραγωγής του Χένρι Φόρντ φτιάχνει το αυτοκίνητο Model T σε μια ώρα και 33 λεπτά. Ο πρώην ιδιοκτήτης εταιρείας φορτηγών Malcom McLean σχεδιάζει το σύγχρονο διατροπικό εμπορευματοκιβώτιο με τον μηχανικό Keith Tantlinger, και προσφέρει τα σχέδια της ευρεσιτεχνίας του στη βιομηχανία το 1.955. Ακολουθώντας πρωτόκολλα που συμφωνήθηκαν νωρίτερα τη δεκαετία του 1990, η πρώτη εισαγωγή στο χρηματιστήριο της Netscape λανσάρει στην αγορά το Διαδίκτυο για ευρεία χρήση το 1.992.  

Μια σημαντική καινοτομία, που πριν χίλια και πλέον χρόνια ίσως απαιτούσε αιώνες για να εξελιχθεί, τώρα ίσως χρειάζεται μόνο τριάντα χρόνια. Το διάστημα μεταξύ της «Εποχής του Υπολογιστή» και της «Εποχής της Πληροφορίας και της Ψηφιοποίησης» δεν ήταν μεγαλύτερη από τριάντα περίπου χρόνια – σε σύγκριση με τις χιλιάδες χρόνια μεταξύ των Εποχών του Λίθου, του Ορειχάλκου και του Σιδήρου. 
Στο βιβλίο του Η Παράξενη Κατάσταση των Πραγμάτων: Η Ζωή, τα Συναισθήματα και η Δημιουργία Πολιτισμών, ο κορυφαίος νευροεπιστήμονας Αντόνιο Νταμάσιο σημειώνει ότι: «Πρόσφατα, έχει γίνει της μόδας στην επιστήμη της υπολογιστικής και στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης να μιλάνε για τα μεγάλα ‘Μεγάλα Δεδομένα’ και για τις δυνατότητες που προσφέρουν για προβλέψεις, σαν να πρόκειται για ανακάλυψη της σύγχρονης τεχνολογίας […] Οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι έχουν υπάρξει εδώ και πολύ καιρό διαχειριστές Μεγάλων Δεδομένων, όταν εφαρμόζουν την ομοιόσταση σε υψηλό νευρικό επίπεδο. Όταν, για παράδειγμα, εμείς οι άνθρωποι διαισθανόμαστε την έκβαση μιας ορισμένης διαμάχης, κάνουμε τη χρήση των συστημάτων Μεγάλων Δεδομένων που διαθέτουμε. Αντλούμε από τα στοιχεία του παρελθόντος, τα οποία είναι καταχωρισμένα στη μνήμη μας και σε αλγόριθμους πρόβλεψης».   

Νίκος Γ. Σύκας              
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας & Καινοτομίας