Πώς επιτυγχάνεται αποτελεσματικός ανταγωνισμός στις αγορές ηλεκτρισμού;

Η απουσία ενός κυρίαρχου συμμετέχοντα στην αγορά ηλεκτρισμού είναι το κλειδί για αποτελεσματικό ανταγωνισμό. Σε αυτή την περίπτωση, κανένας από τους συμμετέχοντες δεν έχει τη δυνατότητα να ελέγχει τις τιμές. Η κυρίαρχη θέση στην αγορά ηλεκτρισμού μπορεί να προκύψει από διάφορους παράγοντες και, συνήθως, κληρονομείται από το μονοπωλιακό παρελθόν με τη μορφή της καθετοποιημένης επιχείρησης. Κατά τη διάρκεια της μετάβασης από την μονοπωλιακή κατάσταση στην ανταγωνιστική, o περιορισμός της κυρίαρχης θέσης της καθετοποιημένης επιχείρησης στην αγορά ως μέσου δημιουργίας του ανταγωνισμού, απαιτεί συνήθως ρυθμιστικές παρεμβάσεις.

Οι πηγές για ισχυρή θέση μιας κυρίαρχης επιχείρησης σε μια αγορά ηλεκτρισμού οι οποίες υπόκεινται σε ρυθμιστικές παρεμβάσεις αφορούν (α) τη σημαντική ασυμμετρία στην κλίμακα παραγωγής και πελατειακή βάση, (β) τις δυνατότητες στρατηγικής συμπεριφοράς προσφορών στη χονδρική αγορά μέσω της διατίμησης χονδρικής και των προσφορών προ-ημερήσιας και ενδο-ημερήσιας αγοράς, (γ) τις καθιερωμένες εμπορικές ονομασίες έναντι νεοεισερχομένων, (δ) το μικρό αριθμό παραγωγών και προμηθευτών, (ε) την περιορισμένη ρευστότητα της αγοράς, (στ) την ανάμειξη των ρυθμιζόμενων και μη ρυθμιζόμενων δραστηριοτήτων και (ζ) τις διεπιδοτήσεις μεταξύ μονοπωλιακών και ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων.

Είναι γεγονός ότι σε αγορές ηλεκτρισμού με σωστή ρύθμιση των (στ) και (ζ) πιο πάνω, κατά τα αρχικά στάδια απελευθέρωσης, μόνο η κυρίαρχη επιχείρηση έχει σημαντική δύναμη τόσο στην πλευρά της παραγωγής όσο και στην πλευρά της προμήθειας. Τέτοια ισχύς μπορεί με σωστές ρυθμιστικές παρεμβάσεις να οδηγήσει σε θεμιτά αποτελέσματα προς όφελος των καταναλωτών. Για παράδειγμα, με την σωστή ρύθμιση της διατίμησης χονδρικής και των προσφορών προ-ημερήσιας και ενδο-ημερήσιας αγοράς της κυρίαρχης επιχείρησης.

Εάν ο ανταγωνισμός εξελίσσεται στην πλευρά της προμήθειας ηλεκτρισμού χωρίς ρύθμιση της διατίμησης χονδρικής και των τιμών των προσφορών προ-ημερήσιας και ενδο-ημερήσιας αγοράς της κυρίαρχης επιχείρησης, τότε η κυρίαρχη επιχείρηση μπορεί να έχει το κίνητρο να αυξήσει τις τιμές της χονδρικής αγοράς για να παρεμποδίσει τους ανταγωνιστές να αποκτήσουν πελάτες στη λιανική αγορά, εάν οι ανταγωνιστές δεν διαθέτουν ιδιόκτητες εγκαταστάσεις παραγωγής σε επαρκείς ποσότητες και κατάλληλο κόστος. Από την άλλη εάν η κυρίαρχη επιχείρηση αυξήσει τις τιμές της χονδρικής αγοράς για να αποθαρρύνει τον ανταγωνισμό στην αγορά λιανικής, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τον κίνδυνο παροχής κινήτρων σε νέους παραγωγούς να εισέλθουν στην αγορά χονδρικής, γεγονός που ενδεχομένως θα μειώσει τη δύναμη της κυρίαρχης επιχείρησης. Συνάμα εάν οι νέοι ανταγωνιστές στη λιανική αγορά δημιουργήσουν πελατειακή βάση ακολουθώντας μια τιμολόγηση βασισμένη στην ιδιόκτητη παραγωγή, τότε η επέκταση στην αγορά λιανικής είναι ισχυρή και δεν είναι ευάλωτη στην αύξηση της ρυθμιζόμενης τιμής της χονδρικής αγοράς.

Εάν ο ανταγωνισμός εξελίσσεται στην πλευρά της παραγωγής ηλεκτρισμού, η κυρίαρχη επιχείρηση μπορεί να μην μπορεί να ικανοποιήσει την μεγάλη πελατειακή της βάση οπότε θα πρέπει να αγοράσει ηλεκτρισμό από ανεξάρτητους παραγωγούς. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με μακροπρόθεσμες συμβάσεις είτε με συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης ή μέσω της χονδρικής αγοράς. Σε όλες τις περιπτώσεις, έχει μεγάλη σημασία η κυρίαρχη επιχείρηση να έχει επαρκή παραγωγή για να ελαχιστοποιήσει το κόστος αγοράς ενέργειας από τρίτους. Μία μονοψωνιακή κατάσταση επιτρέπει προφανώς στην κυρίαρχη επιχείρηση να ελαχιστοποιήσει το κόστος και να μειώσει τα πιθανά έσοδα των ανεξάρτητων παραγωγών. Ομοίως, στην αγορά χονδρικής, η κυρίαρχη επιχείρηση έχει συμφέρον να επηρεάσει προς τα κάτω τη διαμόρφωση των τιμών. Επομένως και στις δύο περιπτώσεις, η εν λόγω δύναμη της αγοράς αποθαρρύνει νέες επενδύσεις. Αν όμως ο νεοεισερχόμενος επενδυτής μπορεί επίσης να εξυπηρετήσει μια πελατειακή βάση, τότε η πίεση των τιμών της χονδρικής αγοράς προς τα κάτω (ή των τιμών των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης) επιτρέπει στο νεοεισερχόμενο να αυξήσει την πελατειακή του βάση στη λιανική αγορά και να επηρεάσει τα έσοδα και το μερίδιο αγοράς της κυρίαρχης επιχείρησης.

Με βάση την πιο πάνω ανάλυση βέλτιστος ανταγωνισμός προς όφελος των καταναλωτών μπορεί να επιτευχθεί (α) με σωστές ρυθμιστικές παρεμβάσεις όπως για παράδειγμα, με την σωστή ρύθμιση της διατίμησης χονδρικής και των προσφορών προ-ημερήσιας και ενδο-ημερήσιας αγοράς της κυρίαρχης επιχείρησης, (β) με την ύπαρξη εναλλακτικών παραγωγών και εναλλακτικών προμηθευτών και με την δραστηριοποίησή τους στην χονδρική και λιανική αγορά ηλεκτρισμού αντίστοιχα και (γ) όταν οι συνθήκες επιτρέπουν στους νεοεισερχόμενους να δημιουργήσουν παραγωγή και πελατειακή βάση, οι οποίες να ταιριάζουν μεταξύ τους.

Ο ​​​​​Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς είναι Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου