Πως καθορίζεται η τιμή των πετρελαϊκών προϊόντων;

Οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες κερδίζουν δολάρια πουλώντας το πετρέλαιό τους, είτε άμεσα, μέσω κρατικά ελεγχόμενων επιχειρήσεων, είτε έμμεσα μέσω των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης που πληρώνουν οι ξένες πετρελαϊκές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στα εδάφη τους. Το συγκεκριμένο επιχειρηματικό μοντέλο δεν αποδίδει ιδιαίτερα όταν οι τιμές μειώνονται. Για παράδειγμα, κατά την περίοδο των ψηλών τιμών του πετρελαίου, οι πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες συσσωρεύουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια από την πώληση φυσικού αερίου και αργού πετρελαίου.
 
Για παράδειγμα, στα μέσα του 2014 όπου η τιμή του πετρελαίου έφτασε τα 120 δολάρια το βαρέλι τα συναλλαγματικά διαθέσιμα των μεγαλύτερων πετρελαιοπαραγωγών κρατών έφτασαν περίπου στα 2.5 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2016 που οι τιμές του πετρελαίου μειώθηκαν μέχρι τα 30 δολάρια το βαρέλι, η Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες, κατανάλωναν γρήγορα το απόθεμά τους σε δολάρια. Δηλαδή, με την πτώση στην τιμή του πετρελαίου, οι χώρες αυτές χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν τα αποθέματά τους για να συνεχίσουν να υλοποιούν τα κοινωνικά τους προγράμματα. Μετά από έξι μήνες χαμηλών τιμών το 2016, χώρες όπως η Αλγερία εξαντλούσαν τα αποθέματά τους σε δολάρια με τον ταχύτερο ρυθμό σε διάστημα τουλάχιστον 25 ετών. Και αυτό αφού η τιμή πώλησης του πετρελαίου ήταν πιο κάτω από το «νεκρό σημείο» της τιμής του. Δηλαδή, την τιμή στην οποία τα έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου καλύπτουν το κόστος των εισαγωγών για τις διάφορες πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Για παράδειγμα, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα χρειάζονται τιμές πετρελαίου πάνω από περίπου 75 δολάρια το βαρέλι για να είναι στο «νεκρό σημείο» και η Σαουδική Αραβία χρειάζεται 65 δολάρια το βαρέλι. Η Σαουδική Αραβία ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της ταχύτητας και του μεγέθους των ρευστοποιήσεων. Τα συναλλαγματικά της αποθέματα συρρικνώθηκαν κατά περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια τον Φεβρουάριο 2015, καταγράφοντας τη μεγαλύτερη μηνιαία πτώση των τελευταίων τουλάχιστον 15 ετών. Ευτυχώς για τους Σαουδάραβες, τα αποθέματά τους ξεπερνούσαν τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια, έτσι με τον τότε ρυθμό ρευστοποιήσεων, διέθεταν αρκετά αποθέματα για να αντέξουν σχεδόν τρία χρόνια.
 
Η αγορά πετρελαίου, όπως όλοι γνωρίζουμε, έχει σκαμπανεβάσματα, κορυφές και πεδιάδες. Μεγάλος παράγοντας για τις χώρες της Ευρωζώνης είναι η ισοτιμία Δολαρίου - Ευρώ όπου κατά τις περιόδους χαμηλών τιμών μπρεντ αλλάζει προς όφελος του δολαρίου. Αποτέλεσμα η μικρότερη πτώση της τιμής μπρεντ σε Ευρώ σε σχέση με την αντίστοιχη σε δολάρια. Με μειωμένες τιμές πετρελαίου μειώνεται το ενεργειακό κόστος σε επιχειρήσεις και βιομηχανίες και μαζί με αυτό και το συνολικό κόστος παραγωγής. Για κάθε πτώση 10 δολαρίων στη τιμή του πετρελαίου το Αμερικανικό ΑΕΠ επωφελείται κατά 0.2%, ενώ ο κάθε οδηγός στις ΗΠΑ εξοικονομεί περίπου 120 δολάρια το χρόνο για κάθε 10 σεντ του δολαρίου πτώσης ανά λίτρο στο καύσιμο κίνησης. Στην Ευρωζώνη η πτώση κατά 10 Ευρώ της τιμής του πετρελαίου οδηγεί σε αύξηση του ΑΕΠ της κατά 0.1%. Η Κύπρος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο, καθώς η τελική ενέργεια που καταναλώνεται στην χώρα μας ανά καύσιμο αφορά πέραν του 90% προϊόντα πετρελαίου. Άρα η Κυπριακή οικονομία είναι αρκετά ευαίσθητη στα σκαμπανεβάσματα της τιμής του πετρελαίου.
 
Οι παράγοντες που πρέπει να συνυπολογίσουμε, εκτός από τη διεθνή τιμή του πετρελαίου, για να καταλήξουμε στο αν τελικά θα μειωθεί ή όχι η τιμή και στην χώρα μας είναι: (α) η ισοτιμία ανάμεσα σε ευρώ και δολάριο, (β) οι απαιτήσεις της αγοράς από τα διυλιστήρια, καθώς μπορεί λόγω αυξημένης διύλισης ακόμα και να αυξηθεί η τιμή του τελικού προϊόντος, (γ) οι συνθήκες της τοπικής αγοράς πετρελαϊκών προϊόντων (καύσιμα κίνησης, καύσιμα θέρμανσης, κλπ.) αφού η μείωση ή η αύξηση μπορεί να μην μεταφερθεί τελικά στους καταναλωτές και (δ) το πετρέλαιο είναι ένα χρηματιστηριακό προϊόν, άρα υπεισέρχονται εξωγενείς παράγοντες που ανεβάζουν ή κατεβάζουν την τιμή των προϊόντων του.

Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς
Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου