Ποιες οι αρχές αποδοτικής ρύθμισης στον τομέα της ενέργειας;

Διεθνώς η σύσταση μίας Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας είναι τέτοια ώστε να επιτρέπει την αποτελεσματική προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες τεχνολογικές εξελίξεις και τις συνθήκες της αγοράς ενέργειας. Επιπλέον, ο κατάλληλος καθορισμός και διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων μεταξύ της Κυβέρνησης και της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, με ρητές αναφορές στη σχετική νομοθεσία, είναι ζωτικής σημασίας για μια σωστή και χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις ρύθμιση. Συνάμα, πρέπει να υπάρχει η πολιτική βούληση που θα επιτρέπει στην Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας να ανταποκρίνεται με τρόπο αποτελεσματικό στα καθήκοντά της. Γενικά, υπάρχουν τρεις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται ένα υγειές ρυθμιστικό πλαίσιο, όπως, (α) η ανεξαρτησία της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, (β) η διαφάνεια στις αποφάσεις της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας και (γ) η προστασία των καταναλωτών και των επενδυτών από την Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας.
 
Η σημασία της επίτευξης ικανοποιητικού βαθμού ρυθμιστικής ανεξαρτησίας, αν και αμφιλεγόμενη από τους πολιτικούς, δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Η ανεξαρτησία είναι σημαντική για την σωστή εξάσκηση των αρμοδιοτήτων μιας Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, αφού θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή ή άλλες εξωτερικές παρεμβάσεις κατά την λήψη αποφάσεων. Αυτό σημαίνει ανεξαρτησία ή αυτονομία από την Κυβέρνηση. Ωστόσο, είναι κοινώς αποδεκτό ότι η εξισορρόπηση της πιο πάνω ανεξαρτησίας με τη βιώσιμη χρηματοδότηση της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας είναι ένα δύσκολο έργο και σπάνια υπάρχει μια τέλεια διευθέτηση. Αν και διεθνώς οι ρυθμιστικές αρχές έχουν αυτόνομο προϋπολογισμό χωρίς να επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, με κύρια πηγή χρηματοδότησης τα τέλη αδειών των συμμετεχόντων στην αγορά ενέργειας, εντούτοις ο προϋπολογισμός τους ελέγχεται από την Κυβέρνηση και εγκρίνεται από το Κοινοβούλιο, αφήνοντας τουλάχιστον έμμεσα ευάλωτη την Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας στην πολιτική επιρροή.
 
Ο βαθμός ελέγχου είναι σημαντικός για να αποφέρει τα θεμιτά αποτελέσματα ανεξαρτησίας. Για παράδειγμα, ο έλεγχος του προϋπολογισμού μιας Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας από την Κυβέρνηση πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να τηρούνται οι βασικές κατευθυντήριες γραμμές της Πολιτείας αλλά παράλληλα να μην υπάρχει παρέμβαση στους απαραίτητους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους. Για παράδειγμα, ένας αδύναμος ρυθμιστής σε οικονομικούς ή ανθρώπινους πόρους, θα δυσκολεύεται πολύ να παραμείνει αυτόνομος.
 
Η διαφάνεια είναι το κλειδί για την προσέλκυση και τη διατήρηση αποτελεσματικών επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα, καθώς δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα εμπιστοσύνης στις δεσμεύσεις της Κυβέρνησης και της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας να θέτουν δίκαιες πολιτικές. Η απουσία ρυθμιστικής διαφάνειας μπορεί να υπονομεύσει σοβαρά την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Ωστόσο, αναγνωρίζεται ότι πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ της διαφάνειας και του σεβασμού του εμπιστευτικού χαρακτήρα πληροφοριών των επενδυτών. Εν συντομία, η διαφάνεια, (α) είναι ζωτικής σημασίας για τη νομιμότητα της ρυθμιστικής διαδικασίας, (β) είναι το κλειδί για την προσέλκυση και διατήρηση αποτελεσματικών επενδύσεων, (γ) δημιουργεί εμπιστοσύνη στην αξιόπιστη δέσμευση της Κυβέρνησης και της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας για το σύνολο των ενεργειακών πολιτικών και (δ) ο οικονομικός αντίκτυπος της απουσίας ρυθμιστικής διαφάνειας είναι δυνητικά τεράστιος και θα μπορούσε να υπονομεύσει σοβαρά την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Μια μέθοδος για την προώθηση της διαφάνειας από την Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας είναι η προετοιμασία και η διανομή στους ενδιαφερομένους και στο ευρύ κοινό ετήσιας έκθεσης για τις δραστηριότητες και τις επιδόσεις του ενεργειακού τομέα της χώρας.
 
Είναι, επίσης, ο ρόλος της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας να επιτύχει την ισορροπία μεταξύ της ενθάρρυνσης των επενδυτών και της προστασίας των καταναλωτών. Ένας ρυθμιστής πρέπει να στηρίζει τις επενδύσεις προστατεύοντας τους επενδυτές από πιθανές αυθαίρετες κυβερνητικές ενέργειες, αλλά και με τη σειρά του να προστατεύει τους καταναλωτές από πιθανές καταχρήσεις από τις εμπλεκόμενες επιχειρήσεις. Ο δύσκολος ρόλος της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας είναι να εξισορροπήσει τα συμφέροντα τριών ομάδων ενδιαφερομένων, όπως είναι, (α) η Κυβέρνηση, (β) οι προμηθευτές υπηρεσιών ενέργειας και οι λοιποί συμμετέχοντες στην αγορά ενέργειας και (γ) οι πελάτες (ή καταναλωτές). Κάθε μία από αυτές τις ομάδες έχει δυνητικά αντικρουόμενα συμφέροντα. Η Κυβέρνηση υπόκειται σε βραχυπρόθεσμες πολιτικές και πιέσεις από διάφορες εκλογικές υποσχέσεις. Υπάρχει η τάση οι επενδυτές να μην αποδέχονται την ανάκτηση των επενδύσεών τους σε βάθος χρόνου και παράλληλα να ζητούν υπερκέρδη. Για παράδειγμα, οι προμηθευτές ενέργειας θέλουν υψηλές αποδόσεις ή ένας ανεξέλεγκτος (μη ρυθμιζόμενος) μονοπωλιακός φορέας μπορεί εύκολα να χρεώνει υπερβολικά υψηλές τιμές. Αντίθετα οι πελάτες επιθυμούν αξιόπιστη ηλεκτρική ενέργεια σε χαμηλές τιμές. Επομένως, ένα βασικό στοιχείο του ρόλου της Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας είναι η ισορροπία μεταξύ της ενθάρρυνσης των επενδυτών και της προστασίας των καταναλωτών, με ταυτόχρονη εκπλήρωση των στόχων της Κυβέρνησης (και των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε περίπτωση Κρατών Μελών της ΕΕ). Η Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας θα πρέπει να διασφαλίζει ότι τόσο οι προμηθευτές ενέργειας όσο και οι καταναλωτές τηρούν τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά τις εμπορικές συναλλαγές. Για αυτό το λόγο οι εμπλεκόμενοι φορείς στον ενεργειακό τομέα αδειοδοτούνται ή/και εποπτεύονται από την Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας και έχουν την υποχρέωση να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σύμφωνα με τα εγκεκριμένα τιμολόγια και τα πρότυπα ποιότητας. Οι καταναλωτές έχουν την υποχρέωση να πληρώσουν για την υπηρεσία αυτή για να εξασφαλίζουν την οικονομική βιωσιμότητα του ενεργειακού τομέα στις χαμηλότερες τιμές. Για παράδειγμα, η αναθεώρηση των διατιμήσεων ενέργειας, μία από τις βασικές λειτουργίες μιας Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας, είναι σημαντική για την προστασία των καταναλωτών και τη διευκόλυνση των επενδύσεων.
 
Εν κατακλείδι, μια Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας πρέπει να διαθέτει τα εργαλεία και τους πόρους που είναι απαραίτητα για την εκπλήρωση των αρμοδιοτήτων της εντολής της με το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, την αυτονομία στη διαχείριση των οικονομικών πόρων της και στη στελέχωσή της με το κατάλληλο ικανό και επιστημονικά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό. Γενικά οι βασικές αρμοδιότητες μίας Εθνικής Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας είναι η παρακολούθηση του ανταγωνισμού στην αγορά ενέργειας, να συμβάλει στην ανάπτυξη της εθνικής και διεθνούς ενεργειακής πολιτικής και να συνδράμει στην εμπορική ανάπτυξη του ενεργειακού τομέα, ιδίως όσον αφορά τις αγορές χονδρικής.

Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς
Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου