Πως οι αγορές ηλεκτρισμού μπορούν να λειτουργούν με οικονομικό τρόπο;

Το ερώτημα «Πως οι αγορές ηλεκτρισμού μπορούν να λειτουργούν με οικονομικό τρόπο;» μπορεί να τεθεί, στην πραγματικότητα, για κάθε κλάδο της οικονομίας, ο ηλεκτρισμός όμως έχει ιδιαιτερότητες αφού αποτελείται από τέσσερις διακριτές δραστηριότητες, όπως (α) παραγωγή ηλεκτρισμού, (β) μεταφορά ηλεκτρισμού, (γ) διανομή ηλεκτρισμού και (δ) προμήθεια ηλεκτρισμού. Οι δραστηριότητες της μεταφοράς και διανομής είναι φυσικά μονοπώλια αφού η υποδομή (ηλεκτρικό δίκτυο) είναι μία για να εξυπηρετήσει τις ανοικτές σε ανταγωνισμό δραστηριότητες της παραγωγής και προμήθειας. Με αυτό τον τρόπο το προϊόν (ηλεκτρισμός) που εμπορεύονται οι δραστηριότητες παραγωγής και προμήθειας μεταφέρεται μέσω του ηλεκτρικού δικτύου από τον τόπο παραγωγής του στο τόπο κατανάλωσής του. Συνάμα, ο ηλεκτρισμός είναι κοινωνικό αγαθό, όπου οι σύγχρονες κοινωνίες δεν αποδέχονται να υπάρχουν πολίτες που δεν το απολαμβάνουν.
 
Δεδομένου ενός πεπερασμένου ηλεκτρικού συστήματος, για την αποδοτική και οικονομική λειτουργία μιας αγοράς ηλεκτρισμού είτε κάτω από ανταγωνιστικό καθεστώς είτε κάτω από μονοπωλιακό καθεστώς χρειάζεται να ικανοποιούνται τρεις βασικές αρχές: (α) στατική απόδοση (static efficiency), δηλαδή οι διαθέσιμοι πόροι να διατίθενται αποτελεσματικά για τη λειτουργία της αγοράς (π.χ., περισσότερη προσπάθεια και λιγότερες δαπάνες), (β) δημόσια επιλογή (public choice), δηλαδή ευθυγράμμιση των κινήτρων των συμμετεχόντων (παραγωγών και προμηθευτών) στην αγορά ηλεκτρισμού με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον και (γ) δυναμική απόδοση (dynamic efficiency), δηλαδή η αύξηση του ρυθμού της καινοτομίας εντός της αγοράς ηλεκτρισμού και η βελτίωση όσον αφορά τόσο την εξυπηρέτηση των καταναλωτών όσο και την αξιοπιστία και ποιότητα του προϊόντος.
 
Όσον αφορά τη βασική αρχή της στατικής απόδοσης, χρειάζεται να γίνεται οικονομικά βέλτιστη κατανομή των πόρων έτσι ώστε οι καταναλωτές ηλεκτρισμού να πληρώνουν την τιμή που καλύπτει το κόστος που ο καθένας επιφέρει στο ηλεκτρικό σύστημα με βάση την αρχή της κοστοστρέφειας. Για τη βασική αρχή της δημόσιας επιλογής, έχοντας υπόψη ότι χρειάζεται να παραχθεί ένα κοινωνικό αγαθό (ηλεκτρισμός), μπορεί η αγορά ηλεκτρισμού να είναι μονοπωλιακή (μία δημόσια ή μία ιδιωτική επιχείρηση) είτε ανταγωνιστική (με αριθμό επιχειρήσεων). Ποια από τις δύο επιλογές είναι πιο πιθανό να δράσει προς το κοινό συμφέρον (π.χ., ικανοποίηση της βασικής αρχής της στατικής απόδοσης). Με βάση τα διεθνή παραδείγματα, η δημόσια ιδιοκτησία έχει μεγαλύτερη δυνατότητα να αυτονομηθεί και να εργάζεται με κίνητρο όχι το κοινό καλό αλλά το καλό των εργαζομένων της, των προμηθευτών της αλλά ακόμα και των ανταγωνιστών της. Ο λόγος είναι ότι με την δημόσια ιδιοκτησία λείπει ένας περιορισμός, το κίνητρο της οικονομικής λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού. Για την αντιμετώπιση αυτού του περιορισμού χρειάζεται πάντα ρυθμιστική παρέμβαση έτσι ώστε η δημόσια επιχείρηση (είτε βρίσκεται σε μονοπωλιακή κατάσταση είτε λαμβάνει μέρος σε ανταγωνιστική αγορά ηλεκτρισμού) να μπορεί να ικανοποιεί τη βασική αρχή της στατικής απόδοσης.
 
Για την ικανοποίηση της τρίτης βασικής αρχής, της δυναμικής απόδοσης, χρειάζεται να εξασφαλιστεί ότι υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον για καινοτομία που δημιουργεί ανάπτυξη προς όφελος των καταναλωτών. Είναι γνωστό, ότι η ανάπτυξη δεν δημιουργείται κάτω από συνθήκες ισορροπίας έστω και αν αυτές είναι βραχυπρόθεσμα αποτελεσματικές. Η ανάπτυξη δημιουργείται από ανισορροπίες δηλαδή από καινοτομίες. Επίσης, η ανίχνευση, καταγραφή και επηρεασμός της συμπεριφοράς των καταναλωτών είναι δραστηριότητα που κάνουν καλύτερα οι ανταγωνιστικές αγορές και στην περίπτωση των αγορών ηλεκτρισμού αυτό γίνεται από τους προμηθευτές ηλεκτρισμού έτσι ώστε να υπάρχει συνεχής βελτίωση στην εμπορία του προϊόντος τους (ηλεκτρισμός). Αυτά είναι τα πλεονεκτήματα των ανταγωνιστικών αγορών οι οποίες πληρούν τις πιο πάνω βασικές αρχές και δημιουργούν με ταχύτατο ρυθμό ανάπτυξη προς όφελος των καταναλωτών με την επιβράβευση της καινοτομίας. Δηλαδή, οι δυνάμεις της αγοράς με τη συμμετοχή εναλλακτικών παραγωγών και προμηθευτών ηλεκτρισμού και η κατάλληλη ρύθμιση μπορούν να λειτουργήσουν τις αγορές ηλεκτρισμού με οικονομικό τρόπο προς όφελος των καταναλωτών εισάγοντας καινοτόμες τεχνολογίες που θα μπορούν να καταστήσουν τους καταναλωτές από παθητικούς συμμετέχοντες σε ενεργητικούς συμμετέχοντες μέσω της ψηφιοποίησης του ηλεκτρικού τομέα και της εγκατάστασης έξυπνων τεχνολογιών και διαδικασιών.

Δρ. Ανδρέας Πουλλικκάς
Πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου