Σχέδιο για διαχείριση αποβλήτων στην ύπαιθρο

Μέσα από τη διάγνωση της Εθνικής Στρατηγικής Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους, διαπιστώθηκε ότι ο τομέας της Διαχείρισης Στερεών και Υγρών Αποβλήτων αντιμετωπίζει ειδικά προβλήματα και ιδιομορφίες. Ο Επίτροπος Ορεινών Κοινοτήτων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, διαβλέποντας το πρόβλημα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι της ορεινής Κύπρου, αποφάσισε την ένταξη εξειδικευμένης εταιρείας στην ομάδα μελέτης, για την εκπόνηση Ολοκληρωμένων Σχεδίων Διαχείρισης των Στερεών και Υγρών Αποβλήτων. 
 
Με την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, οι εμπειρογνώμονες της εταιρείας που έχει διοριστεί (Innoveco – Σύμβουλοι Περιβαλλοντικών και Αναπτυξιακών Έργων) διαπιστώνουν ότι:

Το Τρόοδος ως περιοχή μεγάλης περιβαλλοντικής αξίας να καταπονείται από την ανεξέλεγκτη διάθεση στερεών αποβλήτων, ενώ η μη περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των λυμάτων οδηγεί σε καταπόνηση του πλούσιου υδροφορέα και του εδάφους της περιοχής.

Λόγω του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής, της διάσπαρτης κατανομής πολλών και απομακρυσμένων οικισμών, αλλά και της αραιής δόμησης, τα κόστη συλλογής και μεταφοράς των Δημοτικών Αποβλήτων (ΔΑ) είναι πολύ υψηλά, φτάνοντας για κάθε νοικοκυριό έως τα 250 ευρώ ανά έτος. Τα κόστη αυτά σταδιακά αυξάνονται άνω του 50%, επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο τα νοικοκυριά των ορεινών κοινοτήτων και αποτελώντας ακόμα ένα σοβαρό αντικίνητρο στην κατοικισμότητα της περιοχής.

Η αύξηση αυτή οφείλεται στη μεταφορά των απορριμμάτων από τους Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ) Κοτσιάτη και Βατί στις Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Αποβλήτων (ΟΕΔΑ) στην Κόσσιη για την Επαρχία Λευκωσίας και στο Πεντάκωμο για την Επαρχία Λεμεσού. Είναι σαφές ότι η λύση των ΧΑΔΑ δεν είναι περιβαλλοντικά ορθή και θα έπρεπε να είχε εγκαταλειφθεί πριν χρόνια. Τα αστικά στερεά απόβλητα πρέπει να επεξεργάζονται ορθά σε οργανωμένους χώρους, αλλά ταυτόχρονα η διαχείριση πρέπει να είναι βιώσιμη και τα κόστη ορθολογιστικά. (Οι ΟΕΔΑ στην Κόσσιη και στο Πεντάκωμο, χρεώνουν περίπου 35 ευρώ ανά τόνο, για τα σύμμεικτα απόβλητα που δέχονται. Αν όμως λάβουν καθαρά ανακυκλώσιμα, τότε η χρέωση είναι μηδενική, ενώ ανάλογα με το βαθμό καθαρότητας, μπορεί να πληρώσουν μέχρι και 10 ευρώ ανά τόνο. Συνεπώς, γίνεται σαφές ότι το κέρδος από την ανακύκλωση δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό αλλά και οικονομικό.)
 
Οι εμπειρογνώμονες επισημαίνουν ότι τα κόστη είναι δυνατόν να μειωθούν με τη διαλογή στην πηγή των ανακυκλώσιμων και των οργανικών αποβλήτων. Η ενέργεια αυτή θα επιφέρει τόσο την μείωση των μεταφορικών, όσο και το κόστος της επεξεργασίας. Στην παρούσα φάση, η διαλογή στην πηγή και η ανακύκλωση είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Η ανακύκλωση στοιχίζει υπέρογκα ποσά, τα οποία φτάνουν μέχρι τα 95 ευρώ ανά κάτοικο κατ’ έτος – κόστος πολλαπλάσιο των αντίστοιχων που πληρώνουν οι πολίτες στα αστικά κέντρα.
 
Σοβαρό πρόβλημα για την περιοχή επίσης, είναι η διαχείριση των ογκωδών αποβλήτων, τα οποία στην παρούσα φάση απορρίπτονται ανεξέλεγκτα οπουδήποτε. Το πρόβλημα αυτό θα μπορεί να επιλυθεί με τη λειτουργία των Πράσινων Σημείων, στα οποία θα μπορεί ο πολίτης να μεταφέρει τα εν λόγω απόβλητα.  
 
Λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, οι βασικές κατευθύνσεις του Σχεδίου Διαχείρισης είναι οι εξής:

1. Εφαρμογή συστήματος διαλογής στην πηγή, όπως ορίζει και η νομοθεσία.

Τα απόβλητα αποτελούνται κυρίως από οργανικά κουζίνας και ανακυκλώσιμα, τα οποία αθροιστικά αποτελούν περίπου το 90% του βάρους των αστικών στερεών. Στόχος του σχεδίου θα είναι η υπόδειξη στοχευμένων μέτρων και μέσων για την οργάνωση και διευκόλυνση του πολίτη, για να ξεχωρίζει τα οργανικά του απόβλητα και να τα κομποστοποιεί στην πηγή (με οικιακούς ή κοινοτικούς κομποστοποιητές) και η διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών.
 

2 Λειτουργία πράσινων Σημείων (ΠΣ)

Όπως προαναφέρθηκε, μεγάλο πρόβλημα αποτελούν τα ογκώδη απόβλητα (έπιπλα, στρώματα κλπ.), οι παλιές ηλεκτρικές συσκευές, τα τηγανέλαια, τα αδρανή κλπ., για τα οποία έχει προβλεφθεί η συγκέντρωσή τους από τον κάθε πολίτη σε Πράσινα Σημεία. Εντός του 2018, θα λειτουργήσουν τα Πράσινα Σημεία της Επαρχίας Λεμεσού και εντός του 2019, αυτά της Επαρχίας Λευκωσίας. Η περιοχή Μελέτης θα εξυπηρετείται από τα Πράσινα Σημεία στις κοινότητες που αναμένεται να λειτουργήσουν στα όρια της περιμέτρου της ευρύτερης περιοχής Τροόδους. Υπάρχει πρόνοια ώστε ο διαχειριστής των Πράσινων Σημείων να λειτουργεί 2 κινητά πράσινα σημεία (ένα για την κάθε Επαρχία). Τα κινητά πράσινα σημεία προβλέπεται να περνούν από κάθε κοινότητα περίπου ανά μήνα, ώστε να συλλέγουν τα συγκεκριμένα απόβλητα.
 
Για να είναι όμως λειτουργικό το σύστημα, θα πρέπει να δημιουργηθούν σε κάθε κοινότητα ή ομάδα γειτονικών κοινοτήτων μικροί χώροι προσωρινής εναπόθεσης τέτοιων αποβλήτων. Οι χώροι αυτοί θα πρέπει να είναι κοντά στους οικισμούς, ώστε να είναι χρηστικοί από τους κατοίκους, αλλά παράλληλα και σε κάποιον κεντρικό οδικό άξονα, ώστε να υπάρχει πρόσβαση από το κινητό πράσινο σημείο. Το Γραφείο του Επιτρόπου Ορεινών Κοινοτήτων, για διευκόλυνση και επίσπευση των διαδικασιών και σε συνεργασία και συντονισμό με τα Επαρχιακά Συμβούλια  και τους εμπλεκόμενους φορείς, θα διαβουλευτεί με τις κοινότητες για καθορισμό του σημείου. Το επιχειρησιακό αλλά και το αδειοδοτικό πλαίσιο είναι αντικείμενο της μελέτης.
 

3. Ανάπτυξη και λειτουργία Σταθμών Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ)

Οι ΣΜΑ, μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά ώστε να υπάρχει άμεση και μεγάλη μείωση στα κόστη μεταφοράς. Οι κοινότητες, αντί να μεταφέρουν τα απόβλητα με απορριμματοφόρα στην Κόσσιη ή το Πεντάκωμο, θα τα μεταφέρουν σε ένα ενδιάμεσο σταθμό. Εκεί τα απόβλητα θα συμπιέζονται και η μεταφορά τους θα γίνεται από τρίτους στις κεντρικές εγκαταστάσεις με πολύ χαμηλότερο κόστος.
 
Στην Επαρχία Λεμεσού λειτουργεί ΣΜΑ στο Καντού, ο οποίος έχει αρχίσει να δέχεται τα δημοτικά απόβλητα από κάποιες κοινότητες. Στην Επαρχία Λευκωσίας προβλεπόταν στον σχεδιασμό του ΟΕΔΑ Λευκωσίας η κατασκευή ενός ΣΜΑ κοντά στο Πράσινο Σημείο Ληνού. Με την εγκατάλειψη του σχεδιασμού και τη συμφωνία για τη μεταφορά των Δημοτικών Αποβλήτων στην ΟΕΔΑ Κόσιης, η υλοποίηση του ΣΜΑ Ληνού θεωρείται επιτακτική και επιβεβλημένη, δεδομένου ότι η ΟΕΔΑ Κόσιης είναι ακόμα πιο μακριά από την περιοχή. Στο πλαίσιο του Σχεδίου θα μελετηθεί η άμεση επανεκκίνηση των διαδικασιών σχεδιασμού και λειτουργίας του ΣΜΑ, κοντά στο Πράσινο Σημείου Ληνού.
 
Μεταβατικά, θα μελετηθεί η λειτουργία ενός προσωρινού κινητού ΣΜΑ σε σημείο που θα υποδειχτεί από τη μελέτη, μετά από τεχνοοικονομική ανάλυση. Επιπρόσθετα, μέσα από το Σχέδιο Διαχείρισης που ετοιμάζεται, θα εξεταστεί τεχνοοικονομικά η ενδεχόμενη ανάγκη επιπλέων ΣΜΑ.
 
Βάσει όλων των παραπάνω, στη μελέτη θα πραγματοποιηθεί ανάλυση των αναγκών σε υποδομές, θα γίνουν στοχευμένες προτάσεις ανά περίπτωση, θα εκτιμηθεί το κόστος και οι αναμενόμενες μειώσεις κάθε εναλλακτικής, και στο τέλος θα γίνουν προτάσεις για ένταξη των αναγκαίων τοπικών υποδομών σε διάφορα πλαίσια χρηματοδότησης.
 
 
ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ
Αντίστοιχα με τα αστικά στερεά απόβλητα, πραγματοποιείται μελέτη και για την εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης των αστικών λυμάτων. Η διάγνωση της υφιστάμενης κατάστασης έδειξε ότι υπάρχουν σοβαρά προβλήματα, τα οποία θα πρέπει να λυθούν άμεσα. Η διαχείριση των λυμάτων στην περιοχή μελέτης γίνεται κυρίως με απορροφητικούς ή και σηπτικούς λάκκους. Κάποιες από τις πιο μεγάλες κοινότητες διαθέτουν αποχετευτικό δίκτυο και Βιολογικούς Σταθμούς Επεξεργασίας Λυμάτων, οι οποίοι είναι λειτουργικοί, αλλά γενικά παρατηρήθηκαν μεγάλα κόστη σύνδεσης και λειτουργίας όλων των σπιτιών με το δίκτυο, υψηλά κόστη συντήρησης (μεγάλος αριθμός αντλιών και μεγάλη κατανάλωση ρεύματος), καθώς και μονάδες που υπολειτουργούν, με αποτέλεσμα το κόστος ανά κάτοικο να είναι υψηλό. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το κόστος μπορεί να φτάσει και τα 2,8 ευρώ ανά κυβικό λύματος, όταν η μέση τιμή σε αστικές περιοχές είναι της τάξης των 0,3 ευρώ ανά κυβικό.
 
Σύμφωνα με τη νομοθεσία, όλοι οι οικισμοί άνω των 2000 κατοίκων, αλλά και αυτοί που βρίσκονται σε ευαίσθητες περιβαλλοντικά περιοχές (ανεξάρτητα από τον αριθμό των κατοίκων) θα πρέπει να διαθέσουν αποχετευτικό σύστημα και μονάδα βιολογικού καθαρισμού. Δεδομένου ότι η περιοχή του Τροόδους είναι ευαίσθητη περιβαλλοντικά (χαμηλή απορροφητικότητα εδάφους, περιοχές NATURA, μεγάλο δίκτυο ποταμών και πηγών πόσιμου νερού, ύπαρξη φραγμάτων άρδευσης κλπ., κρίνεται απαραίτητο να κατασκευαστούν δίκτυα και μονάδες σε μεγάλο αριθμό οικισμών και κοινοτήτων.
 
Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων έχει ολοκληρώσει πριν από το 2012 για αρκετές κοινότητες τις απαραίτητες μελέτες για την κατασκευή δικτύων και σταθμών επεξεργασίας λυμάτων, αλλά τα περισσότερα από τα έργα αυτά δεν έχουν προχωρήσει, κυρίως λόγω της προτεραιότητας κατασκευής σε δήμους και κοινότητες άνω των 2000 κατοίκων, αλλά και της έλλειψης των διαθέσιμών πιστώσεων.
 
Στο υπό εκπόνηση Σχέδιο Διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων, πέρα από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και τον εντοπισμό των κρίσιμων ζητημάτων, θα πραγματοποιηθεί έρευνα για τις υφιστάμενες μελέτες, ώστε να αξιολογηθεί ο βαθμός ωριμότητας. Επιπλέον, θα πραγματοποιηθεί εντοπισμός των ευαίσθητων περιβαλλοντικά περιοχών βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων, θα γίνει στρατηγική ομαδοποίηση κοινοτήτων και παρουσίαση συγκεκριμένων προτάσεων ανά ομάδα. Οι εναλλακτικές προτάσεις δεν θα αφορούν μόνο μεγάλες εγκαταστάσεις συμπλεγμάτων, αλλά ανά περίπτωση και η εγκατάσταση μικρών και ευέλικτων (compact) σταθμών. Για τις προτάσεις αυτές θα γίνει μία αρχική εκτίμηση κόστους, και τελικώς θα καταρτιστεί μία λίστα των αναγκαίων μέτρων κατά προτεραιότητα, και ένας γενικός χρονικός προγραμματισμός. Πέραν των ανωτέρω, θα γίνουν και προτάσεις για τη διαχειριστική οργάνωση του συστήματος διαχείρισης λυμάτων, για πιθανές αναγκαίες νομοθετικές αλλαγές και παρεμβάσεις, αλλά και για  χρηματοδοτήσεις.
 
Στο πλαίσιο της εκπόνησης της υφιστάμενης κατάστασης των Σχεδίων Διαχείρισης Στερεών και Υγρών Αποβλήτων, έχουν πραγματοποιηθεί από τις 2 έως τις 6 Οκτωβρίου 2018 συναντήσεις με δημόσιους φορείς, όπως το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, το Τμήμα Περιβάλλοντος και τα Συμβούλια Εκμετάλλευσης Χώρων Διάθεσης ή Αξιοποίησης Οικιακών Αποβλήτων Επαρχίας Λεμεσού και Λευκωσίας, οι οποίοι διαχειρίζονται θέματα Στερεών και Υγρών Αποβλήτων. Επίσης, με την Επαρχιακή Διοίκηση Λευκωσίας, για ανταλλαγή απόψεων επί της διαχείρισης των Σταθμών Επεξεργασίας Λυμάτων. Στόχος των συναντήσεων ήταν η διαβούλευση αλλά και η περεταίρω ενημέρωση των εμπειρογνωμόνων για τα υφιστάμενα προβλήματα από τη διαχείριση των Στερεών και Υγρών Αποβλήτων, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Τρόοδος ως περιβαλλοντικά ευαίσθητη περιοχή, τη νομοθεσία και τις ακολουθούμενες πολιτικές και τις ενέργειες ή τα έργα που προωθούνται.
 
Επιπρόσθετα, διοργανώθηκαν πέντε περιφερειακές συναντήσεις στις κοινότητες Ασκάς, Γαλάτα Καλοπαναγιώτης, Τριμίκλινη και Όμοδος για ενημέρωση όλων των κοινοταρχών της περιφέρειας Τροόδους για την κείμενη νομοθεσία, τις υποδομές και τις επερχόμενες αλλαγές στο νέο σύστημα Ολοκληρωμένης Διαχείρισης και την καταγραφή και διαβούλευση επί των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν γενικά από τη Διαχείριση Στερεών και Υγρών Αποβλήτων. Οι κοινοτάρχες εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για την ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων και τα υψηλά μεταφορικά κόστη, τα οποία μάλιστα αναμένεται να αυξηθούν περεταίρω. Οι εμπειρογνώμονες ανέπτυξαν στους παρευρισκόμενους τη δομή των Σχεδίων Διαχείρισης που εκπονούνται και υπέδειξαν ότι με τον συντονισμό, την ευαισθητοποίηση και τη συνεργασία όλων των Κοινοτικών Συμβουλίων της περιοχής, θα μπορέσει η μελετητική ομάδα να υποδείξει μέτρα, ενέργειες και υποδομές για διαλογή στην πηγή, ως η απάντηση στα αυξημένα κόστη στο πλαίσιο ολοκληρωμένων Σχεδίων ορθολογικής Διαχείρισης των Στερεών και Υγρών Αποβλήτων. Στο πρόγραμμα των επισκέψεων σε κοινότητες της περιοχής είχαν πραγματοποιηθεί συναντήσεις στους σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων της περιοχής Τροόδους, με στόχο την αξιολόγηση των υποδομών.