Η λύση του Κυπριακού – εύθραυστη ή «antifragile»;

Όπως έχει ανακοινωθεί, οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό θα συνεχιστούν εφ’ όλης της ύλης –εσωτερικές πτυχές και διεθνή πτυχή της ασφάλειας και των εγγυήσεων– τον Φεβρουάριο, με στόχο τη σύγκλιση νέας Διεθνούς Διάσκεψης στις αρχές Μαρτίου. Στο τελικό αυτό στάδιο, θα ήταν καλό να τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και το κρίσιμο κεφάλαιο της βιωσιμότητας της λύσης. Υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία για την επιστημονική μέτρηση του αντίκτυπου των αποτελεσμάτων της διασταυρούμενης διαπραγμάτευσης στη συνολική βιωσιμότητα της λύσης; 

Σε εύθραυστα συστήματα –σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά– οι αρνητικές ασυμμετρίες, η περιπλοκότητα, η αβεβαιότητα και ο χρόνος, εμπεριέχουν καταστροφικό ρίσκο. Η λύση του Κυπριακού δεν μπορεί να είναι ούτε 10%, ούτε 50% ούτε 90% βιώσιμη. Η βιωσιμότητα της τελικής συμφωνίας μπορεί να έχει μόνο δύο αξίες: απόλυτη (100%) ή μηδενική (0%). Εάν η λύση δεν είναι απόλυτα βιώσιμη δεν θα αντέξει ούτε μήνες, ούτε βδομάδες, ούτε καν μέρες. Λόγω των ασύμμετρων απειλών και της θέσης ισχύος της Τουρκίας, του άμεσου τεράστιου αντίκτυπου και των δραματικών μη αναστρέψιμων συνεπειών, μια εύθραυστη λύση δεν θα αντέξει ούτε ένα δευτερόλεπτο. Δεν θα υπάρχει πρώτη μέρα της λύσης. 

Η Τουρκία συνεχίζει να θέτει όρους οι οποίοι καθιστούν τη λύση εξαιρετικά εύθραυστη: εκ περιτροπής προεδρία, παραμονή των τουρκικών στρατευμάτων, συνέχιση των εγγυήσεων και των παρεμβατικών δικαιωμάτων της Τουρκίας, εφαρμογή των τεσσάρων ελευθεριών της ΕΕ για Τούρκους πολίτες στην Κύπρο κ.ά. 

Σοβαρή απειλή για τη βιωσιμότητα της λύσης είναι επίσης οι μεταβατικές περίοδοι σε ουσιώδη κεφάλαια: εδαφικό, περιουσιακό, επιστροφή προσφύγων, αποχώρηση εποίκων και τουρκικών στρατευμάτων κ.ά. Μεταβατικότητα ίσον ευθραυστότητα.

Το τουρκοκυπριακό βέτο στις πλείστες αποφάσεις θα επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη πάνω από τη λειτουργικότητα του κράτους. 

Η ασάφεια στο θέμα της συνέχισης της Κυπριακής Δημοκρατίας θα αποτελεί μια μόνιμη πηγή ευθραυστότητας. Οι όποιες ασάφειες στη συμφωνία, θα παρέχουν τη δυνατότητα στην τουρκική πλευρά να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. 

Λόγω της ισχύος και του μεγέθους της, η Τουρκία θα έχει το πλεονέκτημα: την ευχέρεια της επιλογής (optionality) και της προβολής του δικού της αφηγήματος το οποίο θα εξυπηρετεί τους στρατηγικούς της στόχους. Η συνεχής αυτή απειλή για την ανθεκτικότητα της λύσης αφορά κυρίως: α)Τις ασάφειες που ενδεχομένως να υπάρχουν στην τελική συμφωνία, β)τις μεταβατικές περιόδους σε ουσιώδη ζητήματα, γ)την εφαρμογή της λύσης και δ)τη λειτουργικότητα του κράτους.     

Η Τουρκία θα μπορεί εύκολα να προκαλέσει την κατάρρευση τη λύσης, εάν όλα τα θεμελιώδη και σημαντικά ζητήματα (οικονομικά της λύσης, Σύνταγμα, ΑΟΖ κ.ά.) δεν συζητηθούν και συμφωνηθούν πριν τη λύση.

Η συμμετοχή των Μονίμων Μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων, στην εφαρμογή της λύσης και στο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, θα ενίσχυε σημαντικά τη βιωσιμότητα της λύσης.

Το μοντέλο λύσης και οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό στηρίζονται σε ορισμένες κρίσιμες υποθέσεις (critical assumptions/premises). Εάν έστω και μια από τις κρίσιμες υποθέσεις δεν ισχύσει στην πράξη, η λύση θα καταρρεύσει.

Λόγω της αβεβαιότητας, της πολυπλοκότητας, των αλληλεξαρτήσεων και των ασύμμετρων κινδύνων που χαρακτηρίζουν το Κυπριακό, μόνο η θεωρία Antifragility και το στατιστικό μοντέλο του καθηγητή Ταλέμπ –του κορυφαίου παγκοσμίως ειδικού στο Risk Management– παρέχουν τη δυνατότητα επιστημονικής μέτρησης της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης. 

Η αξιοποίηση του εργαλείου Antifragility στην τελική αυτή φάση των διαπραγματεύσεων, θα μπορούσε να καταδείξει με ακρίβεια τις εύθραυστες πρόνοιες που πρέπει να αφαιρεθούν και τα στοιχεία που πρέπει να προστεθούν, ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της λύσης και να διασφαλιστεί ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική. Όπως υπογραμμίζει ο Ν. Ταλέμπ, στη σημερινή εποχή των ασυμμετριών, μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. 

Ο καθηγητής Ν. Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α)Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β)περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες). 

Τα πάντα στο Κυπριακό μπορούν να αξιολογηθούν με βάση τη θεωρία Antifragility και το κριτήριο ευθραυστότητα – ανθεκτικότητα. Υπάρχουν θέματα στα οποία μπορούν να γίνουν υποχωρήσεις χωρίς αυτό να επηρεάζει ουσιαστικά τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης. Υπάρχουν όμως και πτυχές –π.χ. το κομβικό θέμα της ασφάλειας– όπου ακόμη και η παραμικρή ευθραυστότητα μπορεί να τινάξει τη λύση στον αέρα. 

Εισηγούμαι τη λήψη γνωμάτευσης για τη βιωσιμότητα της λύσης από τον Καθηγητή Ν. Ταλέμπ, η οποία να τεθεί υπόψη των δύο ηγετών, των μελών του Εθνικού Συμβουλίου και των συμμετεχόντων στη νέα Διεθνή Διάσκεψη για το Κυπριακό στις αρχές Μαρτίου. Τυχόν ευθραυστότητες και επικινδυνότητες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν προληπτικά και πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα. 

Κοινός στόχος η επίτευξη μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης, απόλυτα βιώσιμης λύσης, με όλους τους νόμιμους κάτοικους της Κύπρου να ζουν κάτω από συνθήκες ασφάλειας. Τα ζητούμενο είναι μια μόνιμη λύση που θα απαντά στις ανησυχίες και των δύο πλευρών, Ε/κ και Τ/κ, και θα δίδει προοπτική στις προσδοκίες και τα οράματά τους. Μια λύση που θα γίνεται καλύτερη με το χρόνο –θα είναι antifragile– και όχι μια εξαιρετικά εύθραυστη λύση που θα κινδυνεύει με κατάρρευση ανά πάσα στιγμή.