Μαύρος Κύκνος η Διάσκεψη της Γενεύης

Ο «Μαύρος Κύκνος» είναι μια θεωρία που παρουσιάστηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή:

α) Απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε• απ’ την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμε σωστά τις πιθανότητες.                         

β) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες και να είμαστε προετοιμασμένοι – μπορούμε να μετατρέψουμε ένα μαύρο κύκνο σε γκρίζο κύκνο.

γ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε – εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε – να είμαστε ανοικτοί σε ευκαιρίες. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί, ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις αρνητικές συνέπειες – να μην προκληθεί μόνιμη ζημιά.

Στόχος η ενίσχυση της αντοχής ενός Οργανισμού ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες.

Ο Ν. Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα Μαύρους Κύκνους. Είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να τα προβλέψουμε, αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες). Η Διάσκεψη της Γενεύης έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός Μαύρου Κύκνου – θετικού Μαύρου Κύκνου για την Τουρκία, αρνητικού Μαύρου Κύκνου για την ε/κ πλευρά και την Ελλάδα.    

Στο βιβλίο του Antifragile ο Ν. Ταλέμπ υπογραμμίζει ότι στην εποχή των ασυμμετριών –χαρακτηρίζεται από μη γραμμικότητες– μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει  ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή. Σχεδόν όλα σήμερα χαρακτηρίζονται από «winner-take-all effects» (ο νικητής τα παίρνει όλα) και περιλαμβάνουν πηγές που μπορεί να προκαλέσουν ζημιά ή να αποφέρουν οφέλη.

Τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού συναποτελούν θέματα που χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα, αλληλεξάρτηση και ασύμμετρες αβεβαιότητες: η ασάφεια στο θέμα της μετεξέλιξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, το άγνωστο (ρίσκο και κίνδυνοι που δεν φαίνονται), η αστάθεια, το χαοτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, η αναξιοπιστία και η επιθετικότητα της Τουρκίας, τα πολλαπλά κριτήρια σε επιμέρους κεφάλαια (π.χ. στο περιουσιακό), οι μεταβατικές περίοδοι σε σημαντικά ζητήματα, τα θέματα της Διακυβέρνησης (η πολυπλοκότητα και οι δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων και στη λειτουργία του κράτους, η άσκηση βέτο κ.ά.), οι μηχανισμοί εφαρμογής της λύσης, τα θέματα της Οικονομίας (π.χ. το κόστος των αποζημιώσεων, το κόστος της επανεγκατάστασης, η κατάσταση των τραπεζών στα κατεχόμενα) κ.ά.

Οι πιο πάνω αλληλένδετες και αλληλοεπηρεαζόμενες πτυχές, σε συνδυασμό με την περιπλοκότητα, την αβεβαιότητα και το χρόνο, αυξάνουν το ρίσκο με γεωμετρική πρόοδο. Λόγω των αρνητικών ασυμμετριών, εάν η τελική συμφωνία για το Κυπριακό εμπεριέχει εύθραυστες πρόνοιες, η λύση θα καταρρεύσει εν ριπή οφθαλμού, με αποτέλεσμα η τουρκική πλευρά να τα κερδίσει όλα και εμείς να χάσουμε τα πάντα.

Η θεωρία του Ν. Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό – βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α)Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β)περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες). Ο Ν. Ταλέμπ ονόμασε τη διττή αυτή ιδιότητα «antifragility».

Το υπό διαπραγμάτευση σχέδιο λύσης στη Διάσκεψη της Γενεύης αποτελείται από δεκάδες πτυχές και εκατοντάδες πρόνοιες και όρους. Τα πάντα πρέπει να αξιολογηθούν μέσα από το μοντέλο βιωσιμότητας του Ν. Ταλέμπ και το κριτήριο Ευθραυστότητα – Ανθεκτικότητα. Υπάρχουν θέματα στα οποία μπορούν να γίνουν κάποιες υποχωρήσεις, χωρίς αυτό να επηρεάζει ουσιαστικά τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης. Υπάρχουν όμως και ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που μπορούν να τινάξουν τη λύση στον αέρα.

Η εκτίμησή μου είναι ότι η συνολική βιωσιμότητα της λύσης θα είναι μηδενική εάν:
1.Στην τελική συμφωνία δεν προνοείται ρητά η συνέχιση της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2.Η λύση χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και δυσλειτουργίες (π.χ. τουρκικό βέτο).
3.Παραμείνουν εγγυήσεις και τουρκικά στρατεύματα έστω και για μια μέρα μετά τη λύση.
4.Υπάρχουν μεταβατικές περίοδοι σε ουσιώδη κεφάλαια (εδαφικό, περιουσιακό, επιστροφή προσφύγων, αποχώρηση εποίκων και τουρκικών στρατευμάτων κ.ά.). Μεταβατικότητα ίσον ευθραυστότητα.
5.Υιοθετηθεί η εκ περιτροπής Προεδρία.
6.Όλα τα θεμελιώδη και σημαντικά ζητήματα (οικονομικά της λύσης, Σύνταγμα, ΑΟΖ κ.ά.) δεν συζητηθούν και συμφωνηθούν πριν τη λύση.

Εάν η λύση δεν είναι απόλυτα βιώσιμη δεν θα αντέξει ούτε μήνες, ούτε βδομάδες, ούτε καν μέρες. Ο όρος «μηδενική βιωσιμότητα» σημαίνει ότι η λύση –λόγω των ασύμμετρων απειλών, του άμεσου τεράστιου αντίκτυπου και των δραματικών μη αναστρέψιμων συνεπειών– δεν θα αντέξει ούτε ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Δεν θα υπάρχει «πρώτη μέρα της λύσης». Γι’ αυτό ακριβώς η Τουρκία επιμένει σε ορισμένες εξαιρετικά εύθραυστες πρόνοιες – εκμηδενίζουν τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης.

Η Τουρκία δεν επιδιώκει μια βιώσιμη λύση αλλά μια λύση την οποία θα χρησιμοποίει ως: α)Άλλοθι για να αποκτήσει το στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου παράλληλα με τη συμμετοχή της στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου και β)μοχλό πίεσης, σαν όπλο προς την Ελλάδα αλλά και κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αντίκτυπος του αρνητικού Μαύρου Κύκνου θα έχει βιβλικές προεκτάσεις – από το Ισραήλ, την Ιορδανία, το Λίβανο και την Αίγυπτο, μέχρι την Κύπρο, την Ελλάδα και τις Βρυξέλλες, αφού ο Ερντογάν θα χρησιμοποιεί τους Τουρκοκύπριους για να συγκυβερνά στην ΕΕ.     

Η τουρκική πλευρά επιδιώκει μια επισφαλή συμφωνία η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Λόγω της ισχύος και του μεγέθους της η Τουρκία έχει το πλεονέκτημα: την ευχέρεια της επιλογής (optionality) και της προβολής του δικού της αφηγήματος το οποίο εξυπηρετεί τους στρατηγικούς της στόχους. «Cherry-picking has optionality» όπως εξηγεί ο Ν. Ταλέμπ στο βιβλίο του Antifragile (σελίδα 200).

Τι σημαίνει «cherry-picking has optionality» για την Τουρκία –που είναι το ισχυρό μέρος– στην περίπτωση του Κυπριακού; Ας δούμε ένα παράδειγμα. Ένα από τα επιχειρήματα είναι ότι η λύση του Κυπριακού θα αποφέρει οικονομικά οφέλη. Βεβαίως και θα έχει πολλαπλά οικονομικά και γεωστρατηγικά οφέλη – για την ίδια την Τουρκία, όχι για την ε/κ πλευρά. Την επομένη της λύσης, η Τουρκία θα επιβαρύνει την Ενωμένη Ομοσπονδιακή Κύπρο, μεταξύ άλλων, και με δεκάδες δις ευρώ για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών στα κατεχόμενα. Γιατί η Τουρκία είπε όχι σε διαγνωστικό έλεγχο στις τράπεζες στα κατεχόμενα από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα; H Τουρκία απ’ τη μια θα αντλεί τα πολιτικά, οικονομικά, γεωστρατηγικά και ενεργειακά οφέλη της λύσης και απ’ την άλλη θα φορτώνει στους ώμους της ε/κ πλευράς τις μαύρες τρύπες της οικονομίας (π.χ. το τεράστιο χρέος των Τουρκοκυπρίων προς την Τουρκία) και όχι μόνο. Η ε/κ πλευρά θα μετατραπεί σε ένα σύγχρονο Σίσυφο.

Η θεωρία Antifragility του Ν. Ταλέμπ αποτελεί το μοναδικό παγκοσμίως επιστημονικό εργαλείο το οποίο παρέχει τη δυνατότητα αξιολόγησης και ενίσχυσης της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού με μαθηματική ακρίβεια πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα. Μόνο μια τέτοια αξιολόγηση μπορεί να καταδείξει τις εύθραυστες πρόνοιες που πρέπει να αφαιρεθούν και τα στοιχεία που πρέπει να προστεθούν ώστε η λύση να καταστεί πιο ανθεκτική, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική. Η άμεση λήψη γνωμάτευσης από τον Καθηγητή Ταλέμπ για τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Ο Ν. Ταλέμπ παρουσιάζει αναλυτικά τη θεωρία του σε μια σειρά τεσσάρων βιβλίων: Antifragile, The Black Swan, Fooled by Randomness και The Bed of Procrustes. Το εργαλείο Antifragility εφαρμόζεται για σκοπούς ενίσχυσης της βιωσιμότητας από κράτη, δημόσιες υπηρεσίες, Διεθνείς Οργανισμούς και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο.