Ενθαρρύνοντας κακές πρακτικές

Τα κενά, λάθη και αδυναμίες στο ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο του συνταξιοδοτικού, χρηματοπιστωτικού και χρηματοοικονομικού τομέα στην Κύπρο έχουν επιτρέψει την πρόκληση τεράστιων οικονομικών ζημιών σε πολλούς συμπολίτες μας.  Ζημιές που προκλήθηκαν είτε λόγω αμέλειας και επιπολαιότητας, είτε λόγω παραπλανητικών και εγκληματικών πράξεων. Διαχρονικά και κατ’ επανάληψη ειδικοί και φορείς έχουν επισημάνει την ανάγκη για εκσυγχρονισμό και μεταρρύθμιση. Ανάμεσα σε αυτούς και το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, μέσα από την πρώτη του Έκθεση το 2014 και στη συνέχεια στις επόμενες του, έχει αναφερθεί εκτενώς στις αδυναμίες στο εποπτικό πλαίσιο και στα απαράδεκτα κενά και λάθη στο ρυθμιστικό πλαίσιο του συνταξιοδοτικού συστήματος της Κύπρου.. 

Όπως καταδεικνύουν οι τελευταίες αναλογιστικές μελέτες  τα συνταξιοδοτικά ταμεία του δημοσίου και ευρύτερου δημόσιου τομέα και το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, θεωρούνται βιώσιμα ύστερα από τις αλλαγές και μεταρρυθμίσεις των τελευταίων χρόνων. Η επάρκεια των ταμείων αυτών, η ικανότητα τους να προσφέρουν επαρκές επίπεδο εισοδήματος για την αξιοπρεπή διαβίωση των μελλοντικών συνταξιούχων, όμως θεωρείται αμφίβολη. Ανάμεσα στις κύριες αιτίες για την ανεπάρκεια του συστήματος είναι και οι λόγοι που αναφέρθηκαν. 

Είναι με μεγάλη ανησυχία και λύπη που διαπιστώνεται ότι οι προτάσεις που κατατίθενται σε πολιτικό επίπεδο,  δε φαίνεται να αποσκοπούν στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου. Ενός πλαισίου που θα ενθαρρύνει την αποταμίευση και θα διασφαλίζει την επάρκεια των συνταξιοδοτικών απολαβών για όλους τους πολίτες, μέσα από ένα κατάλληλα ρυθμιζόμενο και αυστηρά εποπτευόμενο περιβάλλον. 

Αντί αυτών των άμεσα αναγκαίων μεταρρυθμίσεων αυτό που τελευταίως συζητείται δημόσια, είναι προτάσεις, οι οποίες έστω και καλοπροαίρετα, θα οδηγήσουν σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Οι εισηγήσεις/προτάσεις που αφορούν την καθολική και ολική κάλυψη ζημιών που έχουν υποστεί συνταξιοδοτικά ταμεία, συμπεριλαμβανομένων και των ταμείων προνοίας, των απωλειών που έχουν υποστεί κάτοχοι αξιογράφων και καταθέτες κ.α., όχι μόνο θα επιβαρύνουν τα δημόσια οικονομικά, αλλά θα δημιουργήσουν συνθήκες επανάληψης κακών πρακτικών και των συνεπακόλουθων αρνητικών επιπτώσεων σε ένα εντονότερο βαθμό.

Οι κίνδυνοι στην καθημερινότητά μας, όπως και στις επενδύσεις, μπορούν να καταταχθούν σε δύο κατηγορίες. Σε αυτούς που μπορεί να αποφευχθούν και σε αυτούς που μπορεί να μετριαστούν / ασφαλιστούν. Σε μια κοινωνία όπου οι πολίτες είναι ελεύθεροι να συμπεριφέρονται στο μέγιστο δυνατό βαθμό, είναι σημαντικό ο κάθε ένας από εμάς να μπορεί να αναγνωρίζει αυτούς τους κίνδυνους, να προετοιμάζεται γι’ αυτούς και όταν χρειαστεί να αναλαμβάνει τις ευθύνες των πράξεων του. Η άγνοια δεν αποτελεί δικαιολογία σε μια σύγχρονη και ελεύθερη κοινωνία. Δεν μπορεί κάποιος να επενδύει και να έχει την απαίτηση να επωφελείται των κερδών αλλά να του καλύπτουν τις τυχόν ζημιές, ειδικά όταν ο ίδιος δεν ενήργησε ως ένας υπεύθυνος πολίτης. Τέτοιες πρακτικές και νοοτροπίες δημιουργούν κοινωνικές αδικίες και τεράστιο ηθικό κίνδυνο, τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα του οποίου όλοι μπορούμε να αναλογιστούμε. Ένα κατάλληλο ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο σε συνδυασμό με την ενεργή εμπλοκή του πολίτη, είτε ως επενδυτής, είτε ως μέλος συνταξιοδοτικού ταμείου, θα βοηθήσει στην αποτροπή επανάληψης των φαινομένων του παρελθόντος. 

Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι όσοι έχουν υποστεί ζημιές δεν έχουν κανένα τρόπο ανάκτησης τους.  Όσοι έχουν παραπλανηθεί, ξεγελαστεί ή πέσει θύμα εξαπάτησης μπορούν να κινηθούν νομικά εναντίον των υπευθύνων. Ως εκ τούτου,  είναι απαραίτητο να εκσυγχρονιστεί και το σύστημα απονομής δικαιοσύνης, και είναι εδώ που πρέπει να επικεντρωθούν οι προσπάθειες του πολιτικού και νομοθετικού συστήματος.

Οι υπεύθυνοι μπορεί να είναι οι σύμβουλοι, οι χρηματιστές, οι τραπεζίτες, ακόμη και οι διαχειριστές των συνταξιοδοτικών ταμείων και των ταμείων προνοίας και γενικά όλοι όσοι κατείχαν θέση ευθύνης και εμπιστοσύνης και δεν συμπεριφέρθηκαν ως όφειλαν.

Αν όλες οι ζημιές καλυφθούν από το κράτος, σε μεγάλο βαθμό θα τερματιστεί και η αναζήτηση ευθυνών από αυτούς που ενήργησαν εγκληματικά ή με αμέλεια και μαζί η πίεση για την αναγκαία διόρθωση των λαθών και κενών στο εποπτικό και ρυθμιστικό πλαίσιο. Μεγάλος αριθμός αυτών που ευθύνονται θα απαλλαγούν διότι θα σταματήσει η πίεση που θα έπρεπε να ασκείται από τους ζημιωμένους. Θα σταλεί το μήνυμα σε όλους, είτε αυτοί είναι οι χαμένοι, είτε αυτοί που παρακάλεσαν ή όφειλαν και δεν απέτρεψαν τη ζημιά, (οι διαχειριστές/ επόπτες/ ρυθμιστές/ εγκληματίες λευκού κολλάρου) ότι μπορούν να επαναλάβουν την ίδια κακή συμπεριφορά χωρίς ουσιαστικό κόστος. 

Επαναλαμβάνεται όμως, ότι αυτοί που έχουν υποστεί ζημιές από κινδύνους τους οποίους όφειλαν να γνωρίζουν, θα πρέπει να αναλάβουν το κόστος των πράξεων τους. Η ανάληψη ευθυνών και του συνεπακόλουθου κόστους συμπεριλαμβανομένης και της τιμωρίας, από την ημέρα γέννησης του ανθρώπου αποτελεί ίσως το σημαντικότερο μηχανισμό συμμόρφωσης του με τους εκάστοτε κώδικες ορθής συμπεριφοράς. Είτε μιλάμε για την οικογένεια, είτε για την κοινωνία γενικότερα. Είναι αυτή που μας βοηθά να βελτιώσουμε την μελλοντική μας συμπεριφορά.

Ακόμη, αν η πολιτεία καλύψει ΟΛΕΣ τις ζημιές ΟΛΩΝ των ζημιωμένων, πέραν των όσων προαναφέρθηκαν, θα επιδεινώσει και το επίπεδο φορολογικής συνείδησης των υπολοίπων πολιτών. Το κράτος δεν παράγει πλούτο για το εαυτό του. Ο πλούτος παράγεται και ανήκει στο σύνολο των πολιτών. Αν το κράτος καλύψει απώλειες οι οποίες προήλθαν και από κερδοσκοπική ή επιπόλαια συμπεριφορά, αναπόφευκτα θα κάνει πολλούς συνετούς και νομοταγείς πολίτες να διερωτηθούν γιατί να καταβάλλουν τις οφειλόμενες υποχρεώσεις τους προς το κράτος. Αν ο χαμένος επενδυτής νιώθει ότι δεν πρέπει να έχει ζημιά, τι θα πρέπει να νιώθει ο φορολογούμενος που έχει μηδενικό βαθμό ευθύνης και θα του επιβληθεί η κάλυψη της; 

Μετά που θα ολοκληρωθούν οι νόμιμες οδοί διεκδίκησης αποζημιώσεων αρκετοί δε θα ανακτήσουν τα χαμένα. Πιθανόν μερικοί εκ των οποίων θα βρεθούν σε δύσκολη θέση. Προτάσεις για στήριξη τους θα μπορούν να γίνουν μέσα από μηχανισμούς κοινωνικής στήριξης με κριτήρια ανάλογα με αυτά που ισχύουν για όλους τους συμπολίτες που τυγχάνει να βρίσκονται σε δύσκολη θέση λόγω άλλων συγκυριών. Φόρους πληρώνει και ο άνεργος και ο φτωχός μέσω της κατανάλωσης. Ας σκεφτούμε λοιπόν, ένα άνεργο να πληρώνει καταναλωτικό φόρο (π.χ. ΦΠΑ και δασμούς) ή να μην απολαμβάνει στο μέγιστο τα οφέλη από την εκμετάλλευση πόρων του κράτους,  και  μέρος αυτών να καταλήγει σε ένα υψηλά αμειβόμενο στέλεχος τράπεζας, που ενώ γνώριζε περί ορθής διαχείρισης συνταξιοδοτικών ταμείων, δεν ασχολήθηκε ως όφειλε με αποτέλεσμα να  υποστεί μερική ζημιά στο συνταξιοδοτικό του ταμείο. Ακόμη χειρότερα, κάποια μέλη των διαχειριστικών επιτροπών που ίσως θα έπρεπε να κληθούν να λογοδοτήσουν, πιθανόν θα λάβουν και αποζημίωση.

Είναι λυπηρό μετά από τα παθήματα που έχουν φέρει την Κύπρο στην μεγαλύτερη οικονομική  κρίση της ιστορίας της,  να μην επικεντρωνόμαστε στις πραγματικές αιτίες των προβλημάτων μας και να μην προχωρούμε στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Αντίθετα, να υποβάλουμε προτάσεις που μακροπρόθεσμα θα δημιουργήσουν τα ίδια ή και μεγαλύτερα προβλήματα. Ευελπιστώ ότι τελικά, θα επικρατήσει η σύνεση και η λογική, θα βρεθεί η αναγκαία βούληση και θα κατατεθούν πολιτικές προτάσεις που θα αποσκοπούν στον εκσυγχρονισμό και στη  βελτίωση του θεσμικού πλαισίου του συνταξιοδοτικού συστήματος της Κύπρου και όχι μόνο, με στόχο την διασφάλιση επαρκών συντάξεων για όλους τους πολίτες. Μεταρρυθμίσεις που θα προστατεύουν τον πραγματικό αδικημένο και θα τιμωρούν αυτόν που πραγματικά φέρει ευθύνη.

Σημειώσεις: 
Ο γραφών τελεί Πρόεδρος Δημοσιονομικού Συμβουλίου, οι απόψεις στο παρόν άρθρο είναι προσωπικές.
Ο υποφαινόμενος ήταν μέλος και πρόεδρος διαχειριστικής Επιτροπής ταμείου πρόνοιας που υπέστη ζημιές λόγω των συμβάντων της πρόσφατης κρίσης.