Το «οικονομικό θαύμα» μετά το 1974

Ούτε δύο δεκαετίες δεν συμπληρώθηκαν από την σύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας και η οικονομική άνθιση που επικρατούσε διεκόπη βίαια με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου του 1974 και τις δύο φάσεις της τουρκικής εισβολής στις 20 Ιουλίου και 14 Αυγούστου του 1974. 

Οι απώλειες της κυπριακής Οικονομίας τεράστιες, με τις κύριες εμπορικές, τουριστικές υποδομές, καθώς και το αεροδρόμιο Λευκωσίας και το λιμάνι Αμμοχώστου να περνάνε υπό τουρκικό ζυγό. Παράλληλα, μειώθηκαν τα δημόσια έσοδα, η ανεργία εκτοξεύτηκε στα ύψη, οι πρώτες ύλες μειώθηκαν δραματικά.

Ωστόσο, λίγα χρόνια μετά η κυπριακή Οικονομία άρχισε να ορθοποδεί. Πως συντελέστηκε το «οικονομικό θάυμα»; Το InBusinessNews συνομίλησε με τον κ. Μιχάλη Κολοκασίδη, ο οποίος διετέλεσε Υπουργός Εμπορίου από το 1972 μέχρι και το 1976, και κατέγραψε τη δική του μαρτυρία.

Η οικονομία μετά την Ανεξαρτησία 
Η ανεξαρτησία το 1960 βρίσκει την Κύπρο μια γεωργική χώρα, η οικονομία της οποίας βασιζόταν κυρίως στη γεωργία. Σαν αποικία του Ηνωμένου Βασιλείου, μας ανέφερε ο κ. Κολοκασίδης, ανήκε αυτόματα στη περιοχή της στερλίνας υποκείμενη στους περιοριστικούς κανόνες της που στη πράξη σήμαινε ότι το εισαγωγικό εμπόριο διεξαγόταν κυρίως με το Ηνωμένο Βασίλειο. 

«Πρωτίστως η κυπριακή Δημοκρατία κληρονόμησε μια εξαιρετική κρατική μηχανή. Οι αποικιοκράτες μπορεί να μην έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ευημερία των Κυπρίων, ήξεραν όμως να επιλέγουν αξιοκρατικά τους λειτουργούς που θα τους εξυπηρετούσαν στην ομαλή λειτουργία της αποικίας. Σε όλα τα κυβερνητικές τμήματα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι ανώτατοι διευθυντές ήσαν Βρετανοί, κάτω όμως από αυτούς είχαν επιλεγεί ντόπιοι λειτουργοί που πολύ συχνά αποστέλλονταν στο Ηνωμένο Βασίλειο για ανώτερες σπουδές σε πανεπιστήμια ή τεχνικές σχολές και στη συνέχεια ετύγχαναν προαγωγής στις ανώτερες βαθμίδες της δημόσιας υπηρεσίας. Από αυτούς τους λειτουργούς επιλέγηκαν από τη πρώτη κυβέρνηση Μακαρίου».

Συγχρόνως, πρόσθεσε ο κ. Κολοκασίδης, θα ήταν άδικο να παραβλεφθεί η ύπαρξη βασικών μορφών υποδομής όπως το σύστημα κοινωνικών ασφαλίσεων, ιατρική περίθαλψη για τους άπορους, η υποχρεωτική δημοτική παιδεία, παράγοντες που συνέτειναν θετικά στην αφομοίωση των αναπτυξιακών έργων που σταδιακά πραγματοποιήθηκαν.

Οι απώλειες της τουρκικής εισβολής
Προς στιγμής η οικονομία απειλήθηκε με πλήρη κατάρρευση, και αντιμετώπισε σωρεία προβλημάτων, τα κυριότερα των οποίων ήταν:

1) Ο βίαιος εκτοπισμός του 40% περίπου του πληθυσμού από τις περιουσίες, τα σπίτια και την παραγωγική απασχόλησή του, που οδήγησε σε τεράστια αύξηση στον αριθμό των ατόμων, τα οποία εξαρτούνταν οικονομικά από το Κράτος, ενώ παράλληλα τα δημόσια έσοδα σημείωσαν ουσιαστική μείωση.

2) Η μαζική ανεργία, που το δεύτερο εξάμηνο του 1974 έφθασε το 30%.

3) Η απότομη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και των εισοδημάτων, με αρνητικές προεκτάσεις, μεταξύ άλλων, πάνω στις αποταμιεύσεις, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της δυνατότητας χρηματοδότησης των απαραίτητων επενδύσεων και την αύξηση της εξάρτησης της οικονομίας από πηγές του εξωτερικού, κυρίως από εξωτερικό δανεισμό.

4) Η μείωση των διαθέσιμων πρώτων υλών, παραγωγικών πόρων και φυσικού πλούτου. 

5) Η δημιουργία κλίματος πολιτικής αβεβαιότητας που οδήγησε σε φυγάδευση κεφαλαίων.

6) Η αυξημένη πίεση πάνω στα συναλλαγματικά αποθέματα, λόγω της πτώσης των εισροών κεφαλαίου.

Η τουρκική εισβολή στέρησαν την οικονομία της Κύπρου από τους πιο σημαντικούς της πόρους: 70% των πλουτοπαραγωγικών πόρων, 65% των ξενοδοχείων και τουριστικών καταλυμάτων 46% της βιομηχανικής παραγωγής και 56% της εξόρυξης μεταλλευμάτων. Το κλείσιμο του Διεθνούς Αεροδρομίου Λευκωσίας και η απώλεια του λιμανιού της Αμμοχώστου, το οποίο χειριζόταν 83% της συνολικής διακίνησης εμπορευμάτων, ήταν επιπρόσθετα πλήγματα. 

Η αποφασιστικότητα των Κυπρίων
Οι πρώτες ενέργειες της κυπριακής κυβέρνησης μετά την τουρκική εισβολή, επικεντρώνονταν στην προσωρινή στέγαση και σίτιση των προσφύγων, ενώ από τις αρχές του 1975, σύμφωνα με τον κ. Κολοκασίδη, άρχισε η μελέτη και εφαρμογή προγραμμάτων με πλέον μακρύ ορίζοντα για την αναζωογόνηση της οικονομίας. 

Με την άμεση εφαρμογή σχεδίων εργοδότησης, ανάπτυξης νέων εξαγωγικών βιομηχανικών έντασης, δημιουργίας νέων τουριστικών περιοχών, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα δημιούργησε αυτό που οι ξένοι ονόμασαν «το κυπριακό θαύμα».

Με όλα τα αντικειμενικά δεδομένα, ανέφερε ο κ. Κολοκασίδης, θα ανέμενε κανείς ότι το 1974 το κράτος θα κατέρρεε και θα ακολουθούσε χάος και εγκληματικότητα. Αντίθετα, όμως, βγήκε στην επιφάνεια μια απίθανη κοινωνική συνοχή, η προσπάθεια επιβίωσης και ανάκαμψης ήταν καθολική, οι θυσίες όσο μπορούσε υπό τις περιστάσεις, ισοδύναμα μοιρασμένες.

«Συγχρόνως, η σώφρων (για μερικούς υπερσυντηριτική) δημοσιονομική πολιτική των καλών καιρών, άφησε  τα ταμεία του κράτους σε τέτοια κατάσταση που να μπορεί να καλύψει αρκετό μέρος των νέων, έκτακτων δαπανών. Η τριμερής συνεργασία, πολιτείας, εργοδοσία και συνδικαλιστών επέτρεψε την άμεση εφαρμογή καθολικής μείωσης μισθών σε ποσοστό της τάξης του 25%», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Κολοκασίδης.

Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί πως στη θεαματική αυτή πρόοδο συνέτειναν και εξωτερικοί παράγοντες όπως η ξένη βοήθεια ιδίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελλάδα καθώς και «συγκυρίες όπως το πολιτικοστρατιωτικό πρόβλημα στο Λίβανο που ήταν η αιτία να έχουμε αρκετούς ευκατάστατους πρόσφυγες από την γείτονα χώρα για μεγάλο χρονικό διάστημα και τέλος, τα αναπτυξιακά έργα στις χώρες του Αραβικού Κόλπου που έδωσαν εργασία σε πολλές κυπριακές επιχειρήσεις και εργαζομένους».

Αυτό που χαρακτήριζε την κυπριακή κοινωνία της εποχής εκείνης και μετά την τουρκική εισβολή, μας επισήμανε ο πρώην Υπουργός Εμπορίου, ήταν το αγωνιστικό πνεύμα και η εγκαρτέρηση με την οποίαν ο κυπριακός λαός δέχτηκε τις νέες συνθήκες και έκανε τη συμφορά πρόκληση για επανάκτηση των χαμένων προϊόντων των κόπων του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα του σθένους και της θέλησης των Κυπρίων για επανάκτηση του χαμένου οικονομικού εδάφους αποτελεί και το γεγονός ότι «διάφοροι επιχειρηματίες βγήκαν εκτός συνόρων, σε αναζήτηση νέων ευκαιριών. Ανάμεσα σε αυτούς ήσαν δικηγορικοί και λογιστικοί οίκοι, σε συνεργασία μεταξύ τους ή ενεργώντας ανεξάρτητα. Με όπλα τη σχετική οικειότητα των ξένων με το κυπριακό νομικό σύστημα, λόγω της συνάφεια του με το αγγλικό, και των διεθνών λογιστικών κανόνων που εφαρμόζονται από τους εδώ λογιστικούς οίκους, κατάφεραν μερικοί πρωτοπόροι να πείσουν πολυεθνικές εταιρείες να μεταφέρουν στη Κύπρο μέρος των οικονομικών δραστηριοτήτων τους για καθαρά, αρχικά, φορολογικούς σκοπούς. Με την πάροδο του χρόνου άρχισε να αναπτύσσεται στη Κύπρο ένα εντελώς νέο οικονομικό μοντέλο που στη συνέχεια επέλεξε και τις τράπεζες και άνοιξε το δρόμο ώστε η Κύπρος να εξελιχθεί σε μεγάλο, εν σχέση με το μέγεθος της, χρηματοπιστωτικό κέντρο».