Έξοδος Από το Μνημόνιο: Τι Σημαίνει για την Οικονομία της Κύπρου

Την 31η  Μαρτίου 2016, η κυβέρνηση της Κύπρου έχει εξέλθει επίσημα από το Μνημόνιο Συναντίληψης με την Τρόικα μετά από μια περίοδο τριών ετών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Κύπρος έχει λάβει περίπου 7.2 δισεκατομμύρια  ευρώ με πολύ χαμηλό επιτόκιο της τάξης του 1%, από ένα συνολικό ποσό δέκα δισεκατομμυρίων ευρώ που ήταν διαθέσιμα. Οι αξιολογήσεις της Κυπριακής οικονομίας όμως, δεν θα σταματήσουν και θα εξακολουθήσουν να γίνονται κάθε έξι μήνες μέχρι να αποπληρωθεί το 75% του δανείου που πήρε η Κύπρος. Μια μεγάλη συζήτηση έχει αρχίσει από τότε γύρω από την έξοδο από  το Μνημόνιο με επικέντρωση στα αποτελέσματα και τη σημασία της εφαρμογής και ολοκλήρωσής του. 

Από τη μια πλευρά, ορισμένοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν σθεναρά ότι αυτό αποτελεί απόδειξη ότι το πρόγραμμα ήταν επιτυχές και εκπλήρωσε τους στόχους του, και από την άλλη, τα κόμματα της αντιπολίτευσης διαφωνούν και υποστηρίζουν ότι το πρόγραμμα και έφερε περισσότερο πόνο και δυστυχία στο λαό της Κύπρου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η αλήθεια βρίσκεται κάπου μεταξύ των δύο πιο πάνω απόψεων, αλλά πιο κοντά στη θέση ότι ήταν ένα πετυχημένο πρόγραμμα λαμβάνοντας υπόψη την άσχημη κατάσταση στην οποία βρισκόταν η οικονομία τον Απρίλιο του 2013.

Το πρόγραμμα βασιζόταν σε τρεις πυλώνες: Τη δημοσιονομική εξυγίανση, τις μεταρρυθμίσεις του τραπεζικού και του χρηματοπιστωτικού τομέα, καθώς και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. 

Πρώτος Πυλώνας – Δημοσιονομική Εξυγίανση
Στον πρώτο πυλώνα, η δημοσιονομική εξυγίανση επιτεύχθηκε μέσω περικοπών σε μισθούς, συντάξεις, κοινωνικές και διακριτικές δαπάνες καθώς και με αυξήσεις των φορολογικών συντελεστών, όπως του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ), του φόρου ακίνητης περιουσίας, του εταιρικού φορολογικού συντελεστή και άλλων.  Η ανάπτυξη έχει επιστρέψει στο θετικό πρόσημο μετά από χρόνια ύφεσης, ενώ η ανεργία βρίσκεται σε μια αργή μεν αλλά καθοδική πορεία. Επιπλέον, το δημόσιο χρέος έχει διατηρηθεί σε βιώσιμη τροχιά και αναμένεται να μειωθεί στο 100% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Οι αξιολογήσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας έχουν βελτιωθεί, παρά το ότι βρίσκονται ακόμα στην κατηγορία «σκουπίδια-junk» και η κυβέρνηση έχει ανακτήσει το δικαίωμα πρόσβασης στις διεθνείς χρηματαγορές, αν και με απόδοση άνω του 4%, το οποίο είναι ένα από τα υψηλότερα στο χώρο της ΕΕ, γεγονός που αντικατοπτρίζει τους σημαντικούς κινδύνους που παραμένουν στην οικονομία. Ένα άλλο ζήτημα, όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και γενικότερα για το σύνολο της Ευρωζώνης, είναι ο αποπληθωρισμός που εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε και ο οποίος περιορίζει την κατανάλωση, τις επενδύσεις αλλά και αποτελεί εμπόδιο για την ανάπτυξη.

Δεύτερος Πυλώνας – Μεταρρυθμίσεις του Τραπεζικού και του Χρηματοπιστωτικού Τομέα 
Αριθμός των Μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνονταν στο Μνημόνιο Συναντίληψης έχουν ολοκληρωθεί. Επιπρόσθετα, οι τράπεζες έχουν ανακεφαλαιοποιηθεί είτε από ξένους επενδυτές είτε από την κυβέρνηση, και το επίπεδο ρευστότητας έχει βελτιωθεί, ωστόσο, αυτό δεν μεταφέρεται στην πραγματική οικονομία. Γιατί να συμβαίνει αυτό; Κατά πρώτο λόγο διότι  οι εταιρείες και τα νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα σε ένα επίπεδο από τα υψηλότερα ιδιωτικού χρέους στην ΕΕ. Κατά δεύτερο λόγο, γιατί απλά δεν υπάρχουν αρκετές βιώσιμες επιχειρηματικές ευκαιρίες προς τις οποίες να παραχωρηθούν δάνεια, δεδομένης της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η οικονομία. Και κατά τρίτο λόγο, γιατί οι απαιτήσεις από τις ρυθμιστικές αρχές έχουν γίνει τόσο αυστηρές ώστε είναι πολύ δύσκολο για τα νοικοκυριά και τις εταιρείες να ικανοποιήσουν όλα τα κριτήρια που απαιτούνται για να μπορέσουν να τύχουν δανειοδότησης. Εξάλλου βέβαια, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός τομέας είναι η διαχείριση του τεράστιου επιπέδου των μη εξυπηρετούμενων δανείων που συμποσούνται σε ένα τεράστιο νούμερο που φθάνει περίπου τα 27 δισεκατομμύρια ευρώ, το οποίο μεταφράζεται περίπου στο  50% του συνολικού δανειακού χαρτοφυλακίου των τραπεζών ή περισσότερο από 150% του ΑΕΠ της χώρας. Μαγικές λύσεις δυστυχώς δεν υπάρχουν και η διαδικασία για να επιλυθεί αυτό το πρόβλημα θα είναι αργή και απαιτητική.

Τρίτος Πυλώνας - Διαρθρωτικές Μεταρρυθμίσεις
Αυτός είναι ο πυλώνας όπου δυστυχώς δεν έχουμε δει να σημειώνεται πάρα πολλή πρόοδος. Η μόνη σημαντική ιδιωτικοποίηση που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι του Λιμανιού της Λεμεσού, ενώ η ιδιωτικοποίηση για την Αρχή Τηλεπικοινωνιών Κύπρου (ΑΤΗΚ) και την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) αναβάλλεται μέχρι το τέλος του 2017. Όσον αφορά στις μεταρρυθμίσεις στη δημόσια υπηρεσία, αυτές δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη και η γραφειοκρατία στον δημόσιο τομέα εξακολουθεί να βασιλεύει. Το ίδιο συμβαίνει και με τις μεταρρυθμίσεις στον τομέα της υγείας και την εφαρμογή του Γενικού Σχεδίου Υγείας (ΓΕΣΥ), τις μεταρρυθμίσεις στα εργασιακά θέματα με τα εργατικά συνδικάτα να έχουν αυξήσει σημαντικά τις διεκδικήσεις τους πρόσφατα, καθώς και με τις μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα.

Επιπρόσθετα από τα πιο πάνω, παρουσιάζεται, ιδιαίτερα την περίοδο αυτή, αύξηση των λαϊκίστικων προσεγγίσεων λόγω της προεκλογικής περιόδου για τις προσεχείς βουλευτικές εκλογές, η διαφθορά είναι ακόμα παρούσα παντού, ενώ η ανταγωνιστικότητα, η διαφάνεια και η εταιρική διακυβέρνηση δεν έχουν σημειώσει πραγματική βελτίωση.
 
Συνοψίζοντας τις σκέψεις που παρέθεσα πιο πάνω καταλήγω ότι από το γεγονός πως έχουμε βγει από το Μνημόνιο Συναντίληψης με την Τρόικα εξυπακούεται ότι έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος και αυτός είναι ο λόγος που έχουμε ανακτήσει την εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών και των διεθνών αγορών. Ωστόσο, απαιτείται να γίνει πολύ περισσότερη δουλειά για να τύχει καθολικής αναγνώρισης ότι έχουμε οριστικά επανορθώσει την οικονομία μας και πως όλα τα κύρια προβλήματα που έχει αντιμετωπίσει σε προηγούμενες περιόδους έχουν διορθωθεί.

*Ο συγγραφέας του άρθρου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Χρηματοοικονομικών στο Cyprus International Institute of Management (CIIM) και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στις Χρηματοοικονομικές Υπηρεσίες.