Οι δομές της κυπριακής ΑΟΖ, το Ζορ και η Αφροδίτη

Όταν περί τα τέλη Αυγούστου η ιταλική εταιρεία ΕΝΙ ανακοίνωνε την ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζορ μόλις μερικά χιλιόμετρα από το οικόπεδο 11, αρκετοί εξέφρασαν τον προβληματισμό κατά πόσο θα βοηθούσε την Κύπρο μια τέτοια ανακάλυψη. Ο λόγος της ανησυχίας έγκειται στο γεγονός ότι η Αίγυπτος εμφανιζόταν ως ο μόνος αγοραστής φυσικού αερίου από το Αφροδίτη. Ο προβληματισμός ήταν όντως ορθός όμως ήταν ένας βραχυπρόθεσμος προβληματισμός γιατί ίσως τον προβληματισμό να διαδεχθεί μια αισιοδοξία.

Ως γνωστό το κοίτασμα Αφροδίτη ανήκει στην λεκάνη της Λεβαντίνης καθώς και το Ταμάρ με το Λεβιάθαν που ανήκουν στην ΑΟΖ του Ισραήλ ενώ από την άλλη το Ζορ ανήκει στην λεκάνη του δέλτα του Νείλου. Η πρώτες ανακαλύψεις στην λεκάνη της Λεβαντίνης σε μεγάλα βάθη (>1500 μέτρα) έχουν γίνει σε μειόκαινη κλαστικά (ιζηματογενή) πετρώματα ενώ το άθροισμα των ποσοτήτων από τέτοια πετρώματα ξεπερνά τα 30 τρισ. κυβικά πόδια. Αν και στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου οι στόχοι πετρωμάτων από ανθρακικό άλας είχαν εξερευνηθεί παλαιότερα σε περιοχές κοντά στη στεριά στη λεκάνη της Λεβαντίνης, εντούτοις, δεν υπήρξε οποιαδήποτε σημαντική ανακάλυψη και έτσι τα συγκεκριμένα πετρώματα θεωρήθηκαν ασήμαντα.

Το 2015 η ΕΝΙ πραγματοποίησε δυο αποτυχημένες γεωτρήσεις στην Κύπρο σε μειόκαινα ιζηματογενή πετρώματα που ανήκουν στη λεκάνη της Λεβαντίνης. Το καλοκαίρι όμως του ιδίου έτους η ΕΝΙ πραγματοποίησε ακόμα μια γεώτρηση σε βάθος 1.500 μέτρων στα όρια της ΑΟΖ της Κύπρου/Αιγύπτου. Η νέα γεώτρηση αποκάλυψε την ύπαρξη ταμιευτήρα ασβεστολιθικών πετρωμάτων σε μια μεγάλη ‘πλατφόρμα’ πετρωμάτων ανθρακικού άλατος.

Καταλαβαίνει κανείς πως τουλάχιστον για την λεκάνη του δέλτα του Νείλου μια νέα προσέγγιση με διαφορετικό μοντέλο για πετρώματα ανθρακικού άλατος είναι περισσότερο από αναγκαία όπως έγινε και στο Ζορ. Ενώ οι εταιρείες στόχευαν σε στόχους από ιζηματογενή πετρώματα, τώρα η ανακάλυψη του Ζορ έρχεται να δώσει μια νέα προσέγγιση που ίσως να μπορεί να χρησιμοποιηθεί και στην περίπτωση της λεκάνης της Λεβαντίνης.

Μια πιο λεπτομερείς ματιά στα στοιχεία που προκύπτουν από τον ταμιευτήρα του κοιτάσματος Ζορ μας δίνει σημαντικές πληροφορίες. Τα στοιχεία δείχνουν υψηλή συνδεσιμότητα μεταξύ των πόρων του ταμιευτήρα γεγονός που καταδεικνύει την καλή ποιότητα του και την ευκολία στην παραγωγή του. Από τα στοιχεία φαίνεται πως το φυσικό αέριο του Ζορ αποτελείται κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό από μεθάνιο, κάτι που μειώνει το κόστος επεξεργασίας σε περίπτωση που υπήρχαν άλλα αέρια (π.χ διοξείδιο του άνθρακα). Όσο αφορά το αέριο που βρίσκεται εντός του ταμιευτήρα του Ζορ ομοιότητες παρουσιάζονται και με το κοίτασμα Αφροδίτη, Ταμάρ και Λεβιάθαν.  
Αρκετή συζήτηση γίνεται όμως και για το ρόλο του Ερατοσθένη, του υποθαλάσσιου «βουνού» που βρίσκεται στην ΑΟΖ της Κύπρου.

Ο Ερατοσθένης δημιουργήθηκε πιθανότατα από την σύγκρουση πλακών. Μια τέτοια τοπική εξέλιξη ίσως καταδεικνύει την ύπαρξη και άλλων δομών από ανθρακικό άλας στη πλατφόρμα του Ερατοσθένη. Αν και ο Ερατοσθένης συχνά αναφέρεται ως βουνό φαίνεται να πρόκειται για πλατφόρμα αφού δεν υπάρχει οποιοδήποτε στοιχείο που να καταδυκνύει ηφαιστιογενή προέλευση και γι’ αυτό το λόγο θα ήταν καλύτερα να το αναφέρουμε ως πλατφόρμα. Στην πιο κάτω εικόνα (Εικόνα 1) μπορεί να φανεί πως μπορούμε να αναμένουμε παρόμοια δομή με αυτή του κοιτάσματος Ζορ από ανθρακικό άλας σε περιοχές (κόκκινο χρώμα) που σίγουρα ανήκουν στην ΑΟΖ της Κύπρου. Οι συγκεκριμένες δομές στην πλατφόρμα του Ερατοσθένη όπως φαίνεται φτάνουν μέχρι και τις ακτές της Κύπρου.


Η πλατφόρμα του Ερατοσθένη

Από τα στοιχεία που υπάρχουν στη διάθεση μας (Εικόνα 2) μπορούμε να δούμε  πως η γεωλογική δομή του Ζορ που δημιουργήθηκε σε ρηχά νερά από ανθρακικό άλας είναι προϊόν σεισμικών γεγονότων που γίνεται χαώδες και με ασυνέχειες. Συμπερασματικά λοιπόν, υπάρχουν καλές πιθανότητες να δημιουργήθηκαν και άλλες δομές όπως αυτή του Ζορ που θα ευνοούσαν την ύπαρξη και άλλων κοιτασμάτων.

Όπως φαίνεται και στην πιο κάτω φωτογραφία (Εικόνα 2), υπάρχουν παρόμοιες γεωλογικές δομές στους πρόποδες του Ερατοσθένη με αυτές του κοιτάσματος Ζορ. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως αυτές οι γεωλογικές δομές (κίτρινο χρώμα) ανήκουν σε μεγάλο βαθμό στην κυπριακή ΑΟΖ. Η δομή του κοιτάσματος Ζορ φαίνεται να είναι επαναλαμβανόμενη όπως προκύπτει από την εικόνα 2Β.


Τομή από σεισμικές έρευνες στη περιοχή του Ερατοσθένη

Από την φωτογραφία που έχει δώσει στην δημοσιότητα το Υπουργείο Ενέργειας φαίνεται πως οι γεωλογικές δομές ανθρακικού άλατος (μπλέ χρώμα) ανήκουν στα οικόπεδα 6,7,9,10,11 και 12. Μερικά εξ αυτών ανήκουν στην λεκάνη της Λεβαντίνης και μερικά στην λεκάνη του δέλτα του Νείλου. Είναι γεγονός πως τα στοιχεία που φαίνονται στην ανάλυση της εταιρείας Spectrum συμπίπτουν με αυτά που έχει δώσει στη δημοσιότητα του Υπουργείο Ενέργειας ως πιθανοί στόχοι. Χαρακτηριστικά η εν λόγω εταιρεία αναφέρει για πιθανή ύπαρξη φυσικού αερίου στην περιοχή του Ερατοσθένη από 30-100 TCF 1. Προφανώς το ερώτημα είναι κατά πόσο η δομή του ανθρακικού άλατος στη λεκάνη της Λεβαντίνης είναι εξ ίσου σημαντική όπως στη λεκάνη του δέλτα του Νείλου. Το σημαντικότερο όμως όλων είναι πως η δομές που αναμένεται να εξερευνηθούν είναι σε ρηχά σχετικά νερά. Γεγονός που σε περίπτωση ανακάλυψης οποιουδήποτε κοιτάσματος το κόστος θα είναι σχετικά χαμηλότερο από ότι το Αφροδίτη.


Πιθανοί στόχοι που έχει δώσει το Υπουργείο Ενέργειας

Συνοψίζοντας τα πιο πάνω μπορεί κανείς να καταλάβει πως το κοίτασμα Ζορ αναμένεται να είναι οδηγός για τις επόμενες ερευνητικές γεωτρήσεις όχι μόνο στη λεκάνη του δέλτα του Νείλου αλλά και στην λεκάνη της Λεβαντίνης. Ο λόγος είναι το γεγονός πως ενώ μέχρι σήμερα οι γεωτρήσεις πραγματοποιήθηκαν σε στόχους ιζηματογενών πετρωμάτων τώρα οι στόχοι από ανθρακικό άλας δίνουν νέα δυναμική στην περιοχή. Η επιβεβαίωση όμως μπορεί να δοθεί μόνο από τις ερευνητικές γεωτρήσεις όπως έχει αποδείξει η ιστορία.

Πηγή φωτογραφιών και δεδομένων:
1. P. Esestime, A. Hewitt, andN. Hodgson, "Zohr–A newborn carbonate play in the Levantine Basin, East-Mediterranean," First Break 34, 87 (2016).