Αναγκαία η γνωμάτευση για τη βιωσιμότητα της λύσης

Ο Μαύρος Κύκνος είναι μια θεωρία που παρουσιάστηκε από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή:

α) Υπάρχει η τάση να υποεκτιμούμε την πιθανότητα ή ακόμη και να αγνοούμε παντελώς το ενδεχόμενο, να προκύψουν στο μέλλον σπάνια, αλλά σημαντικά συμβάντα με τεράστιο αντίκτυπο.              

β) Απ’ τη μια υπερεκτιμούμε αυτά που γνωρίζουμε• απ’ την άλλη, υποεκτιμούμε την αβεβαιότητα και την πιθανότητα να είμαστε λανθασμένοι. Υποεκτιμούμε τα ρίσκα, δεν αξιολογούμε σωστά τις πιθανότητες.                          

γ) Υπάρχουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να προβλέψουμε. Γεγονότα που θεωρούνται σπάνια και δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις πιθανότητες αυτά να συμβούν. Μπορούμε όμως να έχουμε μια γενική ιδέα για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και τις πιθανές συνέπειες και να είμαστε προετοιμασμένοι – μπορούμε να μετατρέψουμε ένα μαύρο κύκνο σε γκρίζο κύκνο. 

δ) Υπάρχουν όμως και γεγονότα (θετικά ή αρνητικά) που είναι αδύνατο να προβλέψουμε – εντελώς άγνωστα, τυχαία συμβάντα. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι θετικό, πρέπει να είμαστε όσο το δυνατό πιο ανοικτοί ώστε να επωφεληθούμε – να είμαστε ανοικτοί σε ευκαιρίες. Στην περίπτωση που προκύψει κάτι αρνητικό, πρέπει να είμαστε πολύ επιφυλακτικοί, ώστε να μειώσουμε στο ελάχιστο τις αρνητικές συνέπειες – να μην προκληθεί μόνιμη ζημιά. Στόχος η ενίσχυση της αντοχής ενός Οργανισμού ώστε να μπορέσει να επιβιώσει ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες. 

Ο Ταλέμπ ονόμασε τα σπάνια αυτά συμβάντα Μαύρους Κύκνους. Είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να τα προβλέψουμε, αλλά έχουν τεράστιο αντίκτυπο. Υπάρχουν θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες) και αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (με καταστροφικές συνέπειες). 

Ο Ταλέμπ θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό. Η θεωρία του βοηθά τους οργανισμούς να τροποποιούν την έκθεσή τους (modify their exposure) ώστε να είναι: α)Λιγότερο εκτεθειμένοι σε αρνητικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να ελαχιστοποιούν το ρίσκο και τη ζημιά από αρνητικές ασυμμετρίες) και β)περισσότερο ανοικτοί σε θετικά συμβάντα που μπορεί να προκύψουν (να μεγιστοποιούν το όφελος από θετικές ασυμμετρίες). Ο Ν. Ταλέμπ ονόμασε τη διττή αυτή ιδιότητα «antifragility». 

Όπως επισημαίνει ο Ταλέμπ, στην εποχή των αρνητικών ασυμμετριών (μη–γραμμικών κίνδυνων) μια αλλαγή 1% στα συστήματα μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα «fragility» (ή να αυξήσει την ανθεκτικότητα «antifragility») κατά περίπου 99%. Σχεδόν τα πάντα σήμερα ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Σε τέτοιες περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόμενο «winner-take-all effects».

Λόγω των ασύμμετρων κινδύνων, εάν η λύση του Κυπριακού δεν είναι 100% βιώσιμη δεν θα υπάρχει καν πρώτη μέρα της λύσης – η τουρκική πλευρά θα τα κερδίσει όλα, ενώ εμείς θα χάσουμε τα πάντα. Ο στόχος της Τουρκίας είναι ξεκάθαρος: μια εξαιρετικά εύθραυστη συμφωνία την οποία να μπορεί να ακυρώσει ανά πάσα στιγμή – μια λύση η οποία θα της παρέχει τη δυνατότητα να ερμηνεύει και να εφαρμόζει πρόνοιες κατά το δοκούν. Η Τουρκία, λόγω της ισχύος και του μεγέθους της, έχει τη δυνατότητα της επιλογής (optionality) – γεγονός που σε βάθος χρόνου της δίνει το πλεονέκτημα. 

Μετά από 42 χρόνια διαπραγματεύσεων, η βιωσιμότητα (η κρίσιμη παράμετρος ανθεκτικότητα vs. ευθραυστότητα) παραμένει ο άγνωστος Χ στην εξίσωση της λύσης του Κυπριακού προβλήματος. Η επιστημονική μέτρηση της βιωσιμότητας της συνολικής συμφωνίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλες τις πτυχές του Κυπριακού –πολιτική, οικονομική και στρατιωτική πτυχή, θέματα ενέργειας, ασφάλειας και γεωστρατηγικής φύσης– και παραμέτρους: τη μορφή της λύσης, την ασάφεια στο θέμα της μετεξέλιξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, το άγνωστο (ρίσκο και κίνδυνοι που δεν φαίνονται), την αβεβαιότητα, την αστάθεια, το χαοτικό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, την αναξιοπιστία και την επιθετικότητα της Τουρκίας, τα πολλαπλά κριτήρια και τις μεταβατικές περιόδους στα επιμέρους θέματα (εδαφικό, περιουσιακό, επιστροφή προσφύγων, αποχώρηση εποίκων και τουρκικών στρατευμάτων κ.ά.), την πολυπλοκότητα και τις δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων και στη λειτουργία του κράτους, την άσκηση βέτο, το κεφάλαιο της Διακυβέρνησης, τις εγγυήσεις, τους μηχανισμούς εφαρμογής της λύσης, τα θέματα της Οικονομίας (π.χ. η κατάσταση των τραπεζών στα κατεχόμενα) κ.ά. Οι πιο πάνω πτυχές είναι αλληλένδετες και αλληλοεπηρεαζόμενες. Τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης συναποτελούν θέματα που χαρακτηρίζονται από πολυπλοκότητα, αλληλεξάρτηση και ασύμμετρες αβεβαιότητες. Οι παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με το χρόνο, αυξάνουν το ρίσκο με γεωμετρική πρόοδο. 

Πόσο βιώσιμο είναι το υπό διαπραγμάτευση σχέδιο λύσης το οποίο αποτελεί τη βάση για τη Διάσκεψη της Γενεύης για το Κυπριακό στις 12 Ιανουαρίου 2017; Είναι 0%, 10%, 30%, 70% ή 100% βιώσιμο; Η βιωσιμότητα της λύσης είναι απόλυτη ή μηδενική; Η Τουρκία έχει προσαρμόσει τη λύση του Κυπριακού στο κρεβάτι του Προκρούστη. Έχει εισάγει στο υπό διαπραγμάτευση σχέδιο συγκεκριμένες πρόνοιες και όρους –π.χ. μεταβατικές περιόδους για σειρά σημαντικών θεμάτων– που καθιστούν τη λύση εξαιρετικά εύθραυστη. Πρόνοιες οι οποίες, σε συνδυασμό με την ισχύ, την επιθετικότητα και την αναξιοπιστία της Τουρκίας, όχι μόνο καθιστούν τη συμφωνία εξαιρετικά επισφαλή αλλά μπορούν να τινάξουν τη λύση στον αέρα από την πρώτη στιγμή. Εκρηκτικές και μη αναστρέψιμες θα είναι οι συνέπειες για την ε/κ πλευρά εάν η Τουρκία πάρει όλα όσα επιδιώκει με το κλείσιμο των καλπών στα δημοψηφίσματα, με την ελπίδα ότι θα αρχίσει να υλοποιεί τις υποχρεώσεις της σταδιακά και σε βάθος χρόνου από την επόμενη μέρα. Μεταβατικότητα ίσον ευθραυστότητα. Μηδενική η βιωσιμότητα της λύσης εάν δεν προνοείται ρητά η συνέχιση της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Η βιωσιμότητα της λύσης του Κυπριακού δεν μπορεί να στηρίζεται στη διαισθητική κρίση ή στην πρόβλεψη. Στο βιβλίο τους Superforecasting: The Art and Science of Prediction, οι Tetlock και Gardner παρουσιάζουν τα ευρήματα διεθνούς έρευνας η οποία διήρκεσε είκοσι χρόνια, όπου καταδεικνύονται τα μεγάλα σφάλματα πολιτικών και ειδικών εμπειρογνωμόνων καθόσον αφορά στην πρόγνωση γεγονότων οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής φύσης. Ο Νομπελίστας Daniel Kahneman αποδίδει την αποτυχία τέτοιων προβλέψεων στην τάση να υποεκτιμούμε ή να υπερεκτιμούμε τα διάφορα φαινόμενα, γεγονότα και καταστάσεις.

Υπάρχει τρόπος να διασφαλιστεί ότι η λύση του Κυπριακού θα είναι μόνιμη και η πιθανότητα της καταστροφής μηδενική; Η θεωρία Antifragility του Ν. Ταλέμπ αποτελεί το μοναδικό παγκοσμίως επιστημονικό εργαλείο το οποίο παρέχει τη δυνατότητα αξιολόγησης –και ενίσχυσης– της συνολικής βιωσιμότητας της λύσης του Κυπριακού με μαθηματική ακρίβεια πριν την τελική συμφωνία και τα δημοψηφίσματα. Μια τέτοια αξιολόγηση θα καταδείκνυε τις εύθραυστες πρόνοιες που πρέπει να αφαιρεθούν και τα στοιχεία που πρέπει να προστεθούν για να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα της τελικής συμφωνίας. Πρώτιστος στόχος η θωράκιση της λύσης, ώστε να μπορεί να αντέξει ακόμη και στο πιο ακραίο αρνητικό σενάριο ή/και σε απρόβλεπτες καταστάσεις – να μπορεί να αντέξει ο κόσμος να χαλάσει. Προς το σκοπό αυτό εισηγούμαι την άμεση αξιοποίηση του Καθηγητή Ταλέμπ από την Κυβέρνηση και το Εθνικό Συμβούλιο. Η λήψη γνωμάτευσης από τον Καθηγητή Ταλέμπ για τη συνολική βιωσιμότητα της λύσης πριν τη Διάσκεψη της Γενεύης για το Κυπριακό είναι εκ των ων ουκ άνευ.  Εάν η Τουρκία επιμείνει σε μια εύθραυστη λύση –απορρίπτοντας μια επιστημονικά αποδεδειγμένα απόλυτα βιώσιμη λύση– θα αποκαλυφθούν τα πραγματικά της σχέδια και θα επωμιστεί το πολιτικό κόστος ενός νέου αδιεξόδου. 

Ο Ν. Ταλέμπ παρουσιάζει τη θεωρία του αναλυτικά σε μια σειρά τεσσάρων βιβλίων: Antifragile, The Black Swan, Fooled by Randomness και The Bed of Procrustes. Η εν λόγω θεωρία εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς από κυβερνήσεις, Διεθνείς Οργανισμούς και επιχειρήσεις.