Ιδιωτικό χρέος και ανάπτυξη

Ένας σημαντικός παράγοντας, ο οποίος συχνά παραβλέπεται, που αφορά τη χορήγηση νέων δανείων από τις τράπεζες είναι και το επίπεδο του ιδιωτικού χρέους. Οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού και οι προσδοκίες υψηλών εισοδημάτων των προηγούμενων χρόνων ώθησαν την οικονομική ανάπτυξη η οποία χρηματοδοτήθηκε κυρίως από τον εγχώριο τραπεζικό τομέα. Το συνολικό χρέος των νοικοκυριών έφτασε στο 127% του ΑΕΠ ενώ των επιχειρήσεων στο 227% του ΑΕΠ, με βάση στοιχεία του Μάρτη του 2016. Οι τραπεζικές χορηγήσεις προς τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) ανερχόταν στο 243% του ΑΕΠ στο τέλος Μαρτίου 2016. Όλα αυτά καταδεικνύουν ότι τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις είναι υπερχρεωμένες, κάτι που επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάκαμψη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. 

Το ιδιωτικό χρέος είναι ευεργετικό και απαραίτητο συστατικό κάθε αναπτυγμένης οικονομίας. Όμως, η ανεξέλεγκτη αύξηση του ιδιωτικού χρέους ενέχει προβλήματα που σχετίζονται με χρηματοοικονομικές κρίσεις και μείωση της οικονομικής δραστηριότητας. Η μείωση του ιδιωτικού χρέους, γνωστή και ως απομόχλευση, δεν είναι ούτε εύκολη άλλα ούτε και σύντομη διαδικασία. Πέραν αυτού, επιφέρει και σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία. 

Προσφορά και ζήτηση νέων δανείων
Το υψηλό ιδιωτικό χρέος, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής αβεβαιότητας, αποθαρρύνει την προσφορά (τράπεζες) και τη ζήτηση (δανειολήπτες) νέων δανείων. Όσο αφορά την προσφορά, παρατηρούμε ότι οι τράπεζες υιοθετούν αυστηρότερη πολιτική διαχείρισης κινδύνων αφού αποδίδουν πλέον ιδιαίτερη σημασία στην ικανότητα αποπληρωμής και τη φερεγγυότητα του δανειολήπτη, στη μείωση κινδύνων από την έκθεση σε ανοίγματα προς συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας (ακίνητα, χονδρικό/λιανικό εμπόριο, τουρισμός, βιομηχανία), στην κεφαλαιακή επάρκεια, στα μη-εξυπηρετούμενα δάνεια και σε άλλες παραμέτρους που επιβάλλει το νέο  ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο του Ενιαίου Μηχανισμού Εποπτείας και της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου.

Παρά το γεγονός ότι το πλαίσιο είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, σε σχέση πάντα με τη συνετή διαχείριση κινδύνων, έχει αναπόφευκτα περιορίσει την προσφορά νέων πιστωτικών διευκολύνσεων. Χαρακτηριστικά αναφέρω τις αυστηρές πρόνοιες του εποπτικού πλαισίου σε σχέση με την αξιολόγηση της ικανότητας αποπληρωμής Φυσικού Προσώπου, όπου το ποσό της δόσης του αιτούμενου δανείου (συν το ποσό άλλων δόσεων υφιστάμενων δανείων) δεν πρέπει να ξεπερνά το 80% του καθαρού (έσοδα μείον έξοδα) διαθέσιμου μηνιαίου εισοδήματος του δανειολήπτη. 

Όσο αφορά τη ζήτηση νέων δανείων, παρατηρούμε ότι ο ιδιωτικός τομέας παρουσιάζεται κάπως απρόθυμος και διστακτικός να λάβει νέα δάνεια, καταβάλλει προσπάθειες να μειώσει το υπερβολικό χρέος, περιορίζει τις επιχειρηματικές επενδύσεις, μειώνει την κατανάλωση και προσπαθεί να προσαρμοστεί στα νέα οικονομικά δεδομένα. 

Επιπτώσεις απομόχλευσης
Η μειωμένη προσφορά και ζήτηση νέων δανείων καταδεικνύει την προσπάθεια απομόχλευσης τόσο του ιδιωτικού όσο και του τραπεζικού τομέα, η οποία απομόχλευση επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης. Επιπλέον, μια από τις παρενέργειες του μεγάλου χρέους του ιδιωτικού τομέα, την οποία έχουν κληθεί να διαχειριστούν οι τράπεζες, είναι και το πρόβλημα του υψηλού ποσοστού των μη-εξυπηρετούμενων δανείων το οποίο επιβαρύνει την οικονομική ανάκαμψη, μειώνει τις επενδύσεις, παρατείνει την τραπεζική χρηματοδότηση σε μη παραγωγικούς τομείς της οικονομίας και μειώνει την κερδοφορία και την κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών.

Παρά την προσπάθεια απομόχλευσης και την ανάκαμψη που παρατηρείται στην οικονομία, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις παραμένουν υπερχρεωμένα. Συνεπώς, η επίλυση του προβλήματος επιβάλλει, ανάμεσα σε άλλα, τη λήψη αποφάσεων οικονομικής πολιτικής και συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις. Τα μέτρα οικονομικής πολιτικής έχουν στόχο την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στην οικονομία, στα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις από την διαδικασία απομόχλευσης.

Ενδείκνυται να εφαρμοστούν πολιτικές βραχυπρόθεσμης/μεσοπρόθεσμης ανακούφισης και βοήθειας, κυρίως προς τα νοικοκυριά, από τις επιπτώσεις των διαδικασιών αφερεγγυότητας ή/και πτώχευσης. Οι μεταρρυθμίσεις στοχεύουν την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του νομικού πλαισίου αφερεγγυότητας ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες και να περιοριστούν οι άσκοπες καθυστερήσεις κατά την εκκαθάριση/αναδιάρθρωση επιχειρήσεων και την πτώχευση φυσικών προσώπων.

Τέλος, ενδείκνυται να ενθαρρυνθεί και να ενισχυθεί περαιτέρω η προσπάθεια των τραπεζών για αναδιάρθρωση των χρεών, λαμβάνοντας υπόψη τους ηθικούς κινδύνους που σχετίζονται με την διαγραφή δανείων, τις επιπτώσεις στα κεφάλαια και τον πιθανόν αντίκτυπο στα μελλοντικά δανειστικά επιτόκια.