Τραπεζικός τομέας: Από τη Βασιλεία ΙΙΙ στη Βασιλεία IV

Μετά την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση του 2008, η Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία (Επιτροπή Βασιλείας) αρχικά τροποποίησε το εποπτικό πλαίσιο σε σχέση με τους κινδύνους αγοράς (Βασιλεία 2.5) και ακολούθως το 2013 προέβη σε τροποποιήσεις σε σχέση με τα πρωτοβάθμια κεφάλαια, τον κίνδυνο επιτοκίων, τη ρευστότητας και το επίπεδο μόχλευσης των τραπεζών (Βασιλεία ΙΙΙ). Σήμερα, η Επιτροπή Βασιλείας ετοιμάζει ένα νέο πακέτο κανονιστικών και εποπτικών ρυθμίσεων το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του έτους. Ο τραπεζικός τομέας, και όχι μόνο, θεωρεί ότι οδεύουμε προς τη Βασιλεία IV παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή Βασιλείας διαμηνύει ότι πρόκειται για την ολοκλήρωση όλων των μεταρρυθμίσεων σε σχέση με τη Βασιλεία ΙΙΙ. Το ζήτημα όμως δεν είναι αυτό, αλλά οι επιπτώσεις που θα επιφέρουν οι νέες ρυθμίσεις στα κεφάλαια των τραπεζών.

Κύριος στόχος του νέου κανονιστικού πλαισίου είναι να ενισχύσει την τυποποιημένη προσέγγιση υπολογισμού της στάθμισης κινδύνου στοιχείων ενεργητικού ώστε να εξασφαλίσει τη μέγιστη συνοχή της μεθοδολογίας που ακολουθούν όλες οι τράπεζες. Οι νέοι κανονισμοί αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή το 2019 και αναμένεται ότι θα επιφέρουν σημαντικότατες αλλαγές καθιστώντας αυστηρότερη τη μεθοδολογία υπολογισμού του πιστωτικού κινδύνου και του λειτουργικού κινδύνου.

Πιστωτικός κίνδυνος
Ο πιστωτικός κίνδυνος σχετίζεται με την πιθανότητα αθέτησης της υποχρέωσης του αντισυμβαλλόμενου. Για σκοπούς βελτίωσης του υπολογισμού του κινδύνου και αποφυγής μεγάλης διακύμανσης της μεταβλητότητας για ορισμένες κατηγορίες ανοιγμάτων, εισάγονται νέα ποσοστά στάθμισης για τις περιπτώσεις ανοιγμάτων που αφορούν στεγαστικά δάνεια και δάνεια σε μεγάλες επιχειρήσεις. Ως παράδειγμα, αναφέρω το γεγονός ότι θα επιβληθεί αύξηση του συντελεστή στάθμισης στις περιπτώσεις ανοιγμάτων που αφορούν στεγαστικά δάνεια ανάλογα με το δείκτη ποσοστού δανείου προς αξία ακινήτου. Όσο αυξάνεται ο δείκτης δάνειο προς αξία ακινήτου τόσο θα αυξάνεται και ο συντελεστής στάθμισης. Θυμίζω ότι σήμερα ο συντελεστής στάθμισης κινδύνου για στεγαστικά δάνεια είναι 35%, ανεξαρτήτως του δείκτη δάνειο προς αξία ακινήτου.

Λειτουργικό κίνδυνος
Ο λειτουργικός κίνδυνος σχετίζεται με την πιθανότητα ζημίας που μπορεί να προκληθεί από την ανεπάρκεια των εσωτερικών διαδικασιών, των συστημάτων, του ανθρώπινου δυναμικού ή από άλλα εξωγενή γεγονότα (σεισμός, πυρκαγιά). Τόσο κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την χρηματοοικονομική κρίση, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση του αριθμού και της σοβαρότητας συμβάντων που σχετίζονται με τον λειτουργικό κίνδυνο. 

Ως αποτέλεσμα, θα ενισχυθεί περαιτέρω η τυποποιημένη μέθοδος υπολογισμού του λειτουργικού κινδύνου δια μέσου της αύξησης των συντελεστών στάθμισης των διαφόρων λειτουργικών κινδύνων. Επιπλέον, θα αρθεί η δυνατότητα καθορισμού των διαφόρων συντελεστών κινδύνων από την ίδια την τράπεζα (εκτός σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις) με τη χρήση δικών της εσωτερικών μοντέλων τα οποία βασίζονται σε ιστορικά στοιχεία ζημιών.  

Τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων και των κυπριακών τραπεζών, έχουν προβεί σε σημαντική ενίσχυση των κεφαλαίων τους. Όμως, η αβεβαιότητα από τις συνεχιζόμενες κανονιστικές και εποπτικές μεταβολές επιφέρει σημαντικές απαιτήσεις και δυσχεραίνει τη δυνατότητα των τραπεζών να σχεδιάσουν τη στρατηγική τους και να καθορίσουν το επιχειρηματικό τους μοντέλο αφού η βιωσιμότητα και των δύο εξαρτάται από την τελική έκβαση των κανονιστικών και εποπτικών ρυθμίσεων. 

Πέραν των πιο πάνω, υπάρχουν άλλες δυο παράμετροι που επηρεάζουν σημαντικά τις τράπεζες. Πρώτο, το γεγονός ότι ταυτόχρονα με την τελική διαμόρφωση του πλαισίου της Βασιλείας IV τίθενται ή θα τεθούν σε εφαρμογή και άλλες κανονιστικές και εποπτικές ρυθμίσεις κάτι που επιφέρει μεγάλο κόστος υλοποίησης και σημαντικότατη αύξηση στο κόστος χρηματοδότησης τραπεζών. Χαρακτηριστικά αναφέρω την  υιοθέτηση νέων προτύπων για τη διενέργεια προβλέψεων βάσει των αναμενόμενων ζημιών (IFRS 9), τη δημιουργία διαφόρων κεφαλαιακών αποθεμάτων (capital buffers), την υποχρέωση έκδοσης ελάχιστων επιλέξιμων υποχρεώσεων (MREL) για την απορρόφηση ζημιών και το πλαίσιο ανάκαμψης και εξυγίανσης τραπεζών. Δεύτερο, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές τράπεζες παραμένουν παγιδευμένες στη δίνη ενός οικονομικού περιβάλλοντος χαμηλής ανάπτυξης, χαμηλών επιτοκίων, χαμηλής απόδοσης κεφαλαίων, υψηλών μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων και υψηλού κόστους συμμόρφωσης με το συνεχώς διαμορφούμενο κανονιστικό και εποπτικό πλαίσιο. Όλα αυτά επηρεάζουν αρνητικά τόσο τις τράπεζες, αφού περιορίζουν τη δυνατότητα να παραχωρήσουν δάνεια προς τις επιχειρήσεις και την οικονομία, όσο και τους πελάτες τους αφού το κόστος δανεισμού και άλλων προσφερόμενων υπηρεσιών αυξάνεται. 

Υπολογίζεται ότι η πλήρης εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου της Βασιλείας IV το 2019 αναμένεται να επιφέρει στις ευρωπαϊκές τράπεζες αυξημένες κεφαλαιακές απαιτήσεις πέραν των €550δισ. Είναι γι’ αυτό τον λόγο που η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ομοσπονδία, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι ευρωπαϊκές αρχές επιθυμούν μετάθεση της εφαρμογής της Βασιλείας IV μετά το 2019, ώστε να δοθεί περιθώριο στις ευρωπαϊκές τράπεζες να επικεντρωθούν στην χορήγηση νέων δανείων και να τονώσουν την ευρωπαϊκή οικονομία και επομένως την ανάπτυξη.