Oι μονάδες ελέγχου στα Υπουργεία

Σύμφωνα με τον ορισμό του από το Διεθνές Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών, «ο εσωτερικός έλεγχος είναι μία ανεξάρτητη και αντικειμενική διαβεβαιωτική και συμβουλευτική δραστηριότητα, σχεδιασμένη να προσθέτει αξία και να βελτιώνει τις λειτουργίες ενός οργανισμού. Βοηθά τον οργανισμό να επιτυγχάνει τους αντικειμενικούς του σκοπούς, υιοθετώντας μία συστηματική και επαγγελματική προσέγγιση στην αξιολόγηση και βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών διαχείρισης κινδύνων, καθώς και των συστημάτων εσωτερικού ελέγχου και εταιρικής διακυβέρνησης».

Τα τελευταία χρόνια, μετά και την εκδήλωση τής οικονομικής κρίσης στην Κύπρο, έχει εμφανώς καταδειχθεί η χρησιμότητα και ωφελιμότητα τής λειτουργίας μονάδων ή τμημάτων εσωτερικού ελέγχου, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Απόδειξη τούτου είναι ότι όλο και περισσότερο οι Διευθύνσεις και Διοικήσεις διαφόρων οργανισμών και επιχειρήσεων στηρίζουν ή/και αναθεωρούν τις αποφάσεις και πολιτικές τους στη βάση πορισμάτων από ελέγχους που διεξάγουν οι εσωτερικοί τους ελεγκτές, πολλά από τα οποία βλέπουν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας όταν αφορούν τον δημόσιο ή/και ευρύτερο δημόσιο τομέα.

Στον δημόσιο τομέα υπάρχει και λειτουργεί η Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου της Δημοκρατίας, η οποία όμως θα πρέπει να ενισχυθεί ούτως ώστε να είναι σε θέση να καλύπτει πλήρως το πολύ μεγάλο εύρος των δραστηριοτήτων όλου του φάσματος τού τομέα. Με την απαιτούμενη ενίσχυση της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου σε ανθρώπινο δυναμικό, με την κατάλληλη εκπαίδευση και επιμόρφωση, η Υπηρεσία θα είναι σε θέση να εκτελεί πληρέστερα την προληπτική (proactive) της δραστηριότητα, συμβάλλοντας έτσι ακόμη περισσότερο στην αποφυγή εμφάνισης καταστάσεων διαφθοράς, διαπλοκής, κατάχρησης και δόλου. Πρώτιστος στόχος πρέπει να είναι η εφαρμογή εκείνων των ασφαλιστικών δικλίδων (controls) που θα παρεμποδίζουν τον οποιονδήποτε επιτήδειο από το να εκμεταλλεύεται καταστάσεις αδυναμίας αποτελεσματικού ελέγχου προς προσωπικό όφελος, και όχι η εκ των υστέρων (reactive) ανακάλυψη περιπτώσεων διαφθοράς και διαπλοκής. Και ο πλέον αρμόδιος για να ελέγξει και να επιβεβαιώσει αν υπάρχουν και λειτουργούν οι απαραίτητες ασφαλιστικές δικλίδες είναι ο εσωτερικός ελεγκτής. Νοουμένου βέβαια ότι του παρέχονται όλα τα αναγκαία εφόδια για να επιτελέσει το έργο του ανεπηρέαστα, ανεμπόδιστα και ανεξάρτητα.

Οι διαβεβαιωτικές (assurance) και συμβουλευτικές (consulting) υπηρεσίες που προσφέρει ένας πραγματικά ανεξάρτητος και καταρτισμένος εσωτερικός ελεγκτής επενεργούν πάντοτε ανασταλτικά και αποτρεπτικά στις περιπτώσεις όπου επιτήδεια άτομα ενεργούν με δόλιο τρόπο, εις βάρος του εργοδότη τους και με στόχο το ατομικό τους συμφέρον. Γι’αυτό και είναι απαραίτητο όπως οι Διευθύνσεις και Διοικήσεις των οργανισμών, επιχειρήσεων και υπηρεσιών που διαθέτουν τμήματα εσωτερικού ελέγχου, να παρέχουν στους εσωτερικούς ελεγκτές όλα τα εφόδια που χρειάζονται για να εκτελούν τα καθήκοντά τους με πλήρη ελευθερία πρόσβασης (free access) σε όλους τους εργαζόμενους, σε όλα τα τμήματά τους, σε όλα τα συστήματα που διαθέτουν και σε όλες τις εφαρμοζόμενες διαδικασίες. Έτσι διασφαλίζεται και η αποτελεσματικότητα (effectiveness) των ελέγχων που διεξάγουν οι εσωτερικοί ελεγκτές. Οι δε Διευθύνσεις και Διοικήσεις πρέπει να δημιουργούν εκείνες τις συνθήκες που να επιτρέπουν στους εσωτερικούς τους ελεγκτές να λειτουργούν με πλήρη ανεξαρτησία (independence), χωρίς τα οποιαδήποτε προσκόμματα στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. Επιπλέον, οι εσωτερικοί ελεγκτές θα πρέπει να απασχολούνται πλήρως και αποκλειστικά ως τέτοιοι, χωρίς να έχουν οποιαδήποτε άλλα καθήκοντα ή εμπλοκή στις εργασίες και δραστηριότητες οποιουδήποτε άλλου τμήματος του οργανισμού, της επιχείρησης ή της υπηρεσίας στην οποία εργοδοτούνται. 

Ο Σύνδεσμος Εσωτερικών Ελεγκτών Κύπρου, ο κατεξοχήν εκπρόσωπος των επαγγελματιών εσωτερικών ελεγκτών της χώρας μας, θεωρεί ότι οι αρχικές αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου με αρ. 74.481 και 76.025 για δημιουργία και λειτουργία Μονάδων/Διευθύνσεων Εσωτερικού Ελέγχου σε όλα τα υπουργεία, όπως είχαν ληφθεί στις 10/7/2013 και 6/11/2013 αντίστοιχα,  ήταν ορθές. Εντούτοις, η τελική μορφή αυτής της πρωτοβουλίας, όπως εξελίχθηκε με τη συγκεκριμένη πρόνοια του σχετικού νόμου που ψηφίστηκε από τη βουλή [ο περί της Δημοσιονομικής Ευθύνης και του Δημοσιονομικού Πλαισίου Νόμος 20(Ι) 2014, Άρθρο 80 (2)], έχει ουσιαστικά ακυρώσει την ουσία τους. Ενδεικτικό τούτου είναι το ότι στο νόμο έχει αφαιρεθεί η λέξη «εσωτερικού», με αποτέλεσμα οι Μονάδες/Διευθύνσεις Εσωτερικού Ελέγχου να έχουν μετονομαστεί σε Μονάδες Ελέγχου. Πέραν τούτου, ενώ στην αρχική απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου προνοείτο όπως ο Προϊστάμενος μίας Μονάδας/Διεύθυνσης Εσωτερικού Ελέγχου θα αναφερόταν απευθείας στον οικείο Υπουργό, διασφαλίζοντας έτσι και την απαιτούμενη ανεξαρτησία της Μονάδας, στον νόμο που ψηφίστηκε από τη βουλή προνοείται ότι οι Μονάδες Ελέγχου θα λογοδοτούν στον προϊστάμενο του οικονομικού φορέα στον οποίο λειτουργούν, δηλαδή στον Γενικό Διευθυντή του υπουργείου. Αυτό στην πραγματικότητα αναιρεί τον όλο σκοπό της αρχικής απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, αφού καταργεί την όλη φιλοσοφία και συγκεκριμένη λειτουργία του εσωτερικού ελέγχου, όπως ήταν και ο αρχικός στόχος. Ο όρος «έλεγχος» από μόνος του είναι γενικά αόριστος και μπορεί να ερμηνευτεί από τη Διεύθυνση και Διοίκηση κατά το δοκούν, ενώ ο όρος «εσωτερικός έλεγχος» αφορά συγκεκριμένες δραστηριότητες και λειτουργίες του ανάλογου τμήματος ή μονάδας, που στόχο έχουν την εκπλήρωση των σκοπών του εσωτερικού ελέγχου, όπως αυτοί καταγράφονται στον ορισμό του που αναφέρθηκε πιο πάνω. 

Εν κατακλείδι, είναι ανησυχητικό το ότι σε διάφορους οργανισμούς και υπηρεσίες του ευρύτερου δημόσιου τομέα στην Κύπρο δεν λειτουργούν τμήματα ή μονάδες εσωτερικού ελέγχου, παρόλο ότι αρκετά σκάνδαλα δόλου και διαφθοράς έχουν παρουσιαστεί σε οργανισμούς και υπηρεσίες του τομέα. Είναι σημαντικό όπως η κυβέρνηση αντιληφθεί και αποδεχθεί την ανάγκαιότητα και χρησιμότητα της λειτουργίας πραγματικά ανεξάρτητων μονάδων ή τμημάτων εσωτερικού ελέγχου σε όλες τις υπηρεσίες του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα και να μη φεισθεί του κόστους λειτουργίας τους, αφού τα οφέλη σε μακροπρόθεσμη βάση θα είναι πολλαπλάσια. Οι Μονάδες Ελέγχου στα υπουργεία, όπως έχουν θεσμοθετηθεί, δεν θα λειτουργήσουν ούτε και θα αποδόσουν τον πιο σημαντικό ρόλο που θα έπρεπε να διαδραματίσουν, δηλαδή την εφαρμογή της αναγκαίας αποτρεπτικής δραστηριότητας που θα συμβάλει στην αποφυγή εμφάνισης καταστάσεων διαφθοράς, διαπλοκής, κατάχρησης και δόλου, αφού θα λειτουργούν αντιδραστικά και όχι προληπτικά. Μόνο με τη λειτουργία πραγματικά ανεξάρτητων, αντικειμενικών και κατάλληλα καταρτισμένων μονάδων εσωτερικού ελέγχου θα μπορέσει αυτό να επιτευχθεί.