Οι σκληροί του Βορρά

Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα η οποία χτυπήθηκε τα τελευταία χρόνια από την οικονομική κρίση.

Έχουμε αρκετά παραδείγματα βορειοανατολικώνευρωπαίων χωρών οι οποίες έλαβαν άμεσα και σκληρά μέτρα από μόνες τους κάνοντας τη λιτότητα κουλτούρα. Σήμερα έχουν καταφέρει να σταθούν και πάλι στα πόδια τους κτίζοντας τις οικονομίες τους σε στέρεες βάσεις. Χώρες οι οποίες ως μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πλέον ισχυρό ρόλο αλλά και λόγο, υψώνοντας σκληρό τόνο απέναντι στην Ελλάδα και καλώντας την να ακολουθήσει το παράδειγμά τους λαμβάνοντας σκληρά αλλά και αποδοτικά μέτρα.

Στο θέμα μας καταγράφονται προβλήματα αλλά κυρίως θεραπείες, που ακολουθήθηκαν από άλλες χώρες, ώστε να αντιμετωπίσουν την κρίση.

ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ
Τη χαρακτήριζαν για πολλά χρόνια Βόρειο Τίγρη και όχι άδικα. Το 1970 επηρεάστηκε θετικά από την πετρελαϊκή κρίση, λόγω των ειδικών ενεργειακών σχέσεων που είχε με τη γείτονα Σοβιετική Ένωση και τη δεκαετία του 1980 βίωσε μια σταθερή οικονομική ανάπτυξη. Η ανεργία ήταν μόλις 3%, και το μέσο κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα €23.700. Η απελευθέρωση της χρηματοπιστωτικής αγοράς στις αρχές του ’80 οδήγησε σε υπερβολική πιστωτική επέκταση εκτοξεύοντας τις τιμές των ακινήτων. Όλα άλλαξαν όμως το 1990 με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η οποία απορροφούσε σημαντικό μέρος των εξαγωγών της Φινλανδίας. Η χώρα βρέθηκε στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Το ΑΕΠ έπεσε 15% και η ανεργία εκτοξεύθηκε στο 20% (κάποιοι υποστήριζαν ότι άγγιζε το 29%). Οι ιδιωτικές επενδύσεις μειώθηκαν κατά 50%, η κατανάλωση και οι εξαγωγές 10%, η χρηματιστηριακή αγορά υποχώρησε κατά 70%, το ΑΕΠ έπεσε 15% και οι τιμές των ακινήτων κατά 50%. Επίσης, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από 12% του ΑΕΠ το 1990 στο 60% στις αρχές του 1995.
Το θαύμα
Το φιλανδικό θαύμα, όμως, δεν άργησε να συμβεί. Λέγεται ότι η ομοφωνία του πολιτικού συστήματος τότε λειτούργησε αποφασιστικά στο φρόνημα του λαού και οδήγησε σε μια ευρεία συνεννόηση των κοινωνικών φορέων.
Ορισμένα από τα μέτρα που λήφθηκαν ήταν τα εξής:
- Η Κυβέρνηση πήρε τον πλήρη έλεγχο της χρηματοπιστωτικής πολιτικής των τραπεζών.
- Η Τράπεζα της Φιλανδίας διατάχθηκε να εγκαταλείψει τις σταθερές τιμές ισοτιμίας του νομίσματος.
- Το φιλανδικό νόμισμα υποτιμήθηκε κατά 40%.
- Τα επιτόκια μειώθηκαν άμεσα από το 15% στο 5%.
- Οι δημόσιες δαπάνες έπεσαν δραστικά για να εγγυηθούν τη ρευστότητα της χώρας, γεγονός που αποδυνάμωσε τις κοινωνικές υπηρεσίες της χώρας.
- Η Τράπεζα της Φινλανδίας πήρε τον έλεγχο των αποταμιευτικών τραπεζών που χρεοκόπησαν. Το κόστος για το κράτος έφτασε τα 50 δις φιλανδικά μάρκα (€8.4 δις), δηλαδή, 7% του ΑΕΠ το 1994. Τα προβληματικά τους δάνεια συγκεντρώθηκαν σε μια ξεχωριστή εταιρεία εκκαθάρισης και οι επικεφαλής των χρεοκοπημένων τραπεζών οδηγήθηκαν στο δικαστήριο. Το υγιές μέρος των τραπεζών αυτών πουλήθηκε σε άλλες. Το 1995 δύο από τις μεγαλύτερες εμπορικές τράπεζες της χώρας συγχωνεύτηκαν.
Τα μέτρα οδήγησαν στη ραγδαία αύξηση των εξαγωγών, ενώ η μείωση των επιτοκίων αύξησε την ιδιωτική κατανάλωση και συρρίκνωσε τις αποταμιεύσεις. Το πολιτικό σύστημα της χώρας είδε την κρίση σαν ευκαιρία αναδιάρθρωσης της οικονομίας και της εκπαίδευσης. Αξιοποίησε τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Φιλανδίας, κάνοντας στροφή στην έρευνα και την τεχνολογία.  

ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ
Μετά την αποχώρησή της από τη Σοβιετική Ένωση στα τέλη του 1990, με ριζικές μεταρρυθμίσεις και ιδιωτικοποιήσεις κατάφερε να γίνει μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου. Το ΑΕΠ της παρουσίαζε άνοδο για εννέα συνεχή χρόνια και όλοι την χαρακτήριζαν ως Bαλτική Tίγρη. Το 2007 το ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά 8,9%. Όμως το 2009 επηρεάστηκε από τη διεθνή κρίση με το ΑΕΠ να υποχωρεί δραματικά και να σημειώνονται μεγάλες εκροές κεφαλαίων. Το ΔΝΤ ανέμενε ότι η χώρα θα χτυπηθεί από ισχυρό αποπληθωρισμό και όλοι έκαναν λόγο για μακροχρόνια ύφεση. Τελικά αυτή κράτησε μόλις ένα χρόνο και ο αποπληθωρισμός δεν ήρθε ποτέ.
Η νέα Kυβέρνηση, που ανέλαβε τότε, έδρασε άμεσα, με ένα σκληρό πρόγραμμα δραστικών μέτρων που απέδωσε γρήγορα, ανατρέποντας όλα τα προγνωστικά, χωρίς καμία στήριξη από το ΔΝΤ.
Η Κυβέρνηση προτίμησε την επιλογή της εσωτερικής υποτίμησης, μειώνοντας μισθούς και τιμές, για να διατηρήσει την ανταγωνιστικότητά της.
Αναδιάρθρωση και σκληρά μέτρα λιτότητας ήταν η συνταγή, στην προσπάθεια να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και η ανταγωνιστικότητα της χώρας.
Συνταγή λιτότητας
Τα τέσσερα πέμπτα της δημοσιονομικής προσαρμογής αποτελούνταν από περικοπές δαπανών. Μεταξύ άλλων προχώρησε στα εξής μέτρα:
-Γενικές μειώσεις στους μισθούς του δημοσίου. Οι μισθοί των αξιωματούχων μειώθηκαν κατά 20%. Ο μέσος μισθός υποχώρησε κατά 12,4%
- Αν και οι φόροι δεν αυξήθηκαν σημαντικά, η δομή του φορολογικού συστήματος άλλαξε δραστικά. Το σημαντικότερο ήταν ότι οι φόροι μεταφέρθηκαν, κυρίως, από την εργασία στην κατανάλωση.
- Ο εταιρικός φόρος αυξήθηκε για ένα διάστημα το 2009 στο 20% και σύντομα μειώθηκε και πάλι στο 15%.   
- Μείωση αποφασίστηκε και για τον ενιαίο φόρο εισοδήματος στο 15%.
- Τέθηκαν αυστηρότερα κριτήρια για τους δικαιούχους των κοινωνικών παροχών, που από το 2006 έως το 2008 είχαν αυξηθεί κατά 44%.
- Αποφασίστηκε σταδιακή αύξηση του ορίου αφυπηρέτησης στα 65 χρόνια τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες έως το 2026.
- Η Κυβέρνηση ήρε τους περιορισμούς γύρω από τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας και δημιούργησε ένα πρόγραμμα στήριξης της απασχόλησης με πόρους της ΕΕ.
- Έγινε επίσπευση και καλύτερη αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων. Αυξήθηκε η απορρόφηση των κονδυλίων από €1.2 δις το 2008 σε €1.75 δις το 2009, δηλαδή από το 3,7% του ΑΕΠ στο 6,6%.
- Επετεύχθη απλοποίηση των διαδικασιών για απόκτηση γης, πληρωμή φόρων, εγγραφή εταιρειών, προστασία των επενδυτών και άλλα.
- Έγιναν αναδιαρθρώσεις στις δομές του εκπαιδευτικού συστήματος, εξοικονομώντας πόρους και ενισχύοντας την ποιότητα.
Ως αποτέλεσμα, ήδη το 2011 η χώρα ήταν από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ευρώπης, με ετήσιο ρυθμό αύξησης της τάξης του 6,6% και άνοδο στις εξαγωγές κατά 38%. Το 2012 η άνοδος του ΑΕΠ έφτασε το 3,6%

ΕΣΘΟΝΙΑ
Μετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 η πιστωτική επέκταση οδήγησε σε άνοδο των τιμών, δημιουργώντας φούσκα στην αγορά των ακινήτων. Η φούσκα έσκασε το 2008 και το ΑΕΠ υποχώρησε κατά 16,6%.
Η ανάκαμψη όμως ήταν εξίσου θεαματική και ταχύτατη. Στάθηκε στα πόδια της, εντάχθηκε στο ευρώ και σήμερα θεωρείται από τις πλούσιες χώρες της Ευρώπης. Θεωρείται ως το πιο επιτυχημένο παράδειγμα δημοσιονομικής πολιτικής και διαχείρισης της ανάπτυξης μιας μικρής χώρας. Η απάντηση στο πρόβλημα ήταν μια: Λιτότητα.  
Μεταξύ άλλων λήφθηκαν τα ακόλουθα μέτρα:
- Οι μισθοί στον ευρύτερο δημόσιο τομέα μειώθηκαν κατά 10%.
- Οι μισθοί υπουργών και αξιωματούχων μειώθηκαν κατά 20%.
- Τέθηκαν αυστηρότερα κριτήρια για τους δικαιούχους κοινωνικών παροχών.
- Έγινε ελευθεροποίηση της αγοράς εργασίας.
- Αποφασίστηκε σταδιακή επέκταση του ορίου αφυπηρέτησης για τις γυναίκες, ώστε να εξισωθεί με εκείνο των αντρών στα 63 χρόνια.
- Ακολούθησαν γενικές περικοπές στο δημόσιο τομέα, με μείωση προσωπικού, διοικητικών δαπανών και επενδύσεων.
- Οι φόροι παρέμειναν σε χαμηλό επίπεδο, ενθαρρύνοντας τις επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να σημειωθεί μεγάλη αύξηση στην επιχειρηματικότητα των νέων και στην άνθηση καινοτόμων ιδεών.
- Ο εταιρικός φόρος παρέμεινε χαμηλός, ενώ μηδενικός είναι για σκοπούς επανεπένδυσης κερδών.
Η σημασία της εφαρμογής
Σε αντίθεση με την εκρηκτική αντιμετώπιση, που είχαν τα μέτρα λιτότητας σε άλλες χώρες, στην Εσθονία οι πολίτες τα δέχθηκαν στωικά και χωρίς διαμαρτυρίες. Όσες αντιδράσεις υπήρξαν στρεφόντουσαν ενάντια στα θέματα της διαφθοράς και όχι των περικοπών.  
Η απόλυτη εφαρμογή των μέτρων έφερε γρήγορα αποτελέσματα. Το 2011 το ΑΕΠ της χώρας ενισχύθηκε κατά 7,6%, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στην ΕΕ. Τα μέτρα οδήγησαν σε μεγάλη άνοδο της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας. Οι εξαγωγές σημείωσαν άνοδο 53% και οι εισαγωγές 44%. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη γνώρισε ο τομέας της τεχνολογίας. Η χώρα διαθέτει ενεργειακά αποθέματα, ενώ έχει αναπτύξει σημαντικά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

ΛΕΤΟΝΙΑ
Το 2008 χαρακτηρίστηκε ως «Νέα Αργεντινή» από τον Paul Krugman, όμως η ανάκαμψή της ήταν θεαματική. Εκείνη τη χρονιά έσκασε η πιστωτική φούσκα που είχε αρχίσει να δημιουργείται στη χώρα από το 2004, αλλά και εκείνη των ακινήτων, που είχαν φτάσει σε εξωπραγματικές αξίες. Η χώρα βυθίστηκε σε βαθιά κρίση, παρουσιάζοντας πτώση του ΑΕΠ πέραν του 18% και ανεργία 23%. Οι κυβέρνηση αποφάσισε εσωτερική υποτίμηση, με δραστική και γενικευμένη μείωση τιμών και μισθών, για να ανακάμψει η ανταγωνιστικότητας. Τότε η Λετονία έλαβε στήριξη ύψους €7.5 δις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και γείτονες χώρες. Το ποσό ανερχόταν στο 37% του ΑΕΠ της και άμεσα αποφάσισε να διαθέσει το 60% αυτού προς αποπληρωμή των χρεών της. Σε αντάλλαγμα υπέγραψε σύμφωνο δημοσιονομικής πειθαρχίας και ενέκρινε τους πιο σκληρούς προϋπολογισμούς στην ιστορία της:
- Μειώθηκαν οι δημόσιες δαπάνες από το 44% του ΑΕΠ στο 36% μέσα σε ένα χρόνο.
- Απολύθηκε το 30% των δημόσιων υπαλλήλων.
- Οι μισθοί στο δημόσιο μειώθηκαν κατά 25%.
- Οι μισθοί των υπουργών μειώθηκαν κατά 35%.
- Απαγορεύτηκε στους τεχνοκράτες του δημοσίου να ασκούν δεύτερο επάγγελμα.
- Επιβλήθηκε 21% φόρος στα φυσικά πρόσωπα
- Επιβλήθηκε 15% φόρος επί των κερδών των επιχειρήσεων.
- Αποφασίστηκε η ιδιωτικοποίηση όλων των κρατικών οργανισμών, με εξαίρεση την κρατική εταιρεία ενέργειας.
Αν και αντικοινωνικά κατά πολλούς, τα δραστικά μέτρα απέδωσαν γρήγορα και από το 2010 η χώρα κέρδισε πίσω την αξιοπιστία των πιστωτών της.  Αποπλήρωσε τα χρέη της τρία χρόνια νωρίτερα από το σχετικό χρονοδιάγραμμα και βγήκε στις διεθνείς αγορές. Το 2012 η οικονομία της χώρας σημείωσε άνοδο πέραν του 5,5%, οι νέες επιχειρήσεις άρχισαν να αυξάνονται με εκρηκτικούς ρυθμούς, ενώ η ανεργία υποχώρησε στο 10,8% το 2013. Θεωρείται από τις πρώτες σε ανάπτυξη χώρες της Ευρώπης.