Ο ρόλος της Τιτλοποίησης έναντι των προβλημάτων του Τραπεζικού Τομέα

Ένα από τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός μας τομέας είναι προφανώς το απίστευτα υπερβολικό ποσό των μη εξυπηρετούμενων δανείων στους ισολογισμούς των τραπεζών μας, που έχει φτάσει περίπου στα 28 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή σχεδόν στο 50% του συνολικού δανειακού τους χαρτοφυλακίου! Έχουν προταθεί μια σειρά από εισηγήσεις και υποδείξεις ως προς το πως θα πρέπει να τύχει χειρισμού αυτό το μακροχρόνιο ζήτημα και έχει ασκηθεί πολλή πίεση στις διοικήσεις των τραπεζών να προβούν σε αναδιάρθρωση των προβληματικών αυτών δανείων, αλλά δυστυχώς μέχρι το φθινόπωρο του 2014 η αναδιάρθρωση κάλυψε μόνο ένα μικρό ποσοστό, γύρω στο 12% του συνολικού χαρτοφυλακίου των  μη εξυπηρετούμενων δανείων. Εξάλλου, μόλις πρόσφατα η Διοικήτρια της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου δήλωσε, ότι η μείωση του επιπέδου των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα είναι η ύψιστη προτεραιότητα της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου.

Ωστόσο, ένα πράγμα είναι σίγουρο. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις οι οποίες αν χρησιμοποιηθούν θα εξαλείψουν το πρόβλημα έτσι απλά. Μια εισήγηση, η οποία στην πραγματικότητα αποτελούσε μέρος του τελευταίου Μνημονίου Συναντίληψης, αλλά έγινε στόχος πολλών επικρίσεων από τα πολιτικά κόμματα και τώρα είναι υπό αναθεώρηση, έχει να κάνει με την τιτλοποίηση και πώληση των δανείων σε τρίτους.

Ο σκοπός αυτού του άρθρου είναι ακριβώς να παρουσιάσει και να επεξηγήσει σε συντομία και με απλούς όρους τους μηχανισμούς τιτλοποίησης, όπως αυτοί έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλες χώρες, ιδιαίτερα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Θα καλύψει επίσης και τις επιπτώσεις, ποια θα είναι τα οφέλη για τον τραπεζικό τομέα και για την κοινωνία ευρύτερα, αλλά και τους κινδύνους που εμπερικλείονται σε αυτή την προσέγγιση επίλυσης του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Τι Είναι ο Μηχανισμός της Τιτλοποίησης

Η τιτλοποίηση είναι ένας μηχανισμός, ένα πλαίσιο στο οποίο ορισμένα μη ευχερώς ρευστοποιήσιμα περιουσιακά στοιχεία μιας εταιρείας ή τράπεζας, στην περίπτωσή μας δάνεια και ενυπόθηκα δάνεια, μετατρέπονται σε ένα πακέτο τίτλων που υποστηρίζονται από αυτά τα περιουσιακά στοιχεία. Η διαδικασία ξεκινά με την ομαδοποίηση ή κτίσιμο των δανείων, στην περίπτωση μας τόσο των μη εξυπηρετούμενων δανείων όσο και των δανείων που δεν είναι μη εξυπηρετούμενα, για να δημιουργηθεί ένα μεγάλο χαρτοφυλάκιο δανείων το οποίο να προσελκύει το ενδιαφέρον των μεγάλων θεσμικών επενδυτών.

Τα δάνεια τυποποιούνται (ίδια διάρκεια, επιτόκιο, το ποσό του δανείου, κ.λπ.), ώστε να είναι πιο εύκολο να προβλεφθούν οι ταμειακές ροές από το πακέτο, και τυγχάνουν εγγύησης για ένα ορισμένο ποσό από κρατικές ή ιδιωτικές οντότητες έναντι του κινδύνου πτώχευσης, καθώς και όσο αφορά στην έγκαιρη πληρωμή των ταμειακών ροών με πιστωτική και ρευστοτική στήριξη. Στη συνέχεια δημιουργούνται οι Εταιρείες Ειδικού Σκοπού για να κατασκευαστεί η δεξαμενή των περιουσιακών στοιχείων και να εκδοθούν οι τίτλοι που στηρίζονται με υποθήκες ή περιουσιακά στοιχεία. Ο λόγος για την ύπαρξη αυτών των εταιρειών είναι για να τεθεί ένας διαχωρισμός μεταξύ των τραπεζών/πωλητών (originators) και του πακέτου των περιουσιακών στοιχείων, ούτως ώστε σε περίπτωση που ο τραπεζικός οργανισμός που δημιούργησε το πακέτο με τα δάνεια κηρύξει πτώχευση, αυτό να μην επηρεάσει την δεξαμενή των δανείων που κατέχονται από την Εταιρεία Ειδικού Σκοπού. Τα μέρη που επενδύουν σε αυτούς τους τίτλους στην ουσία αγοράζουν «ομόλογα» που τους δίνουν το δικαίωμα να παίρνουν μερίδιο από τα χρήματα που θα πληρώνουν οι δανειολήπτες για τα ενυπόθηκα δάνεια τους.

Σημειώνεται ότι η τιτλοποίηση απαιτήσεων δεν είναι  καινούργια πρακτική. Είναι ένα προϊόν του χρηματοπιστωτικού τομέα που έχει δημιουργηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τη δεκαετία του 1970, όπου οι δημιουργοί των ενυπόθηκων δανείων (οι τράπεζες) πώλησαν τα δάνεια προς οργανισμούς, οι οποίοι τα ομαδοποίησαν και δημιούργησαν εμπορεύσιμους ενυπόθηκους τίτλους στους οποίους οι απαιτήσεις είναι ασφαλισμένες με υποθήκη (marketable mortgage-backed securities (MBS).

Πριν από την πιο πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση υπήρξε μια άνευ προηγουμένου επέκταση στην αγορά στεγαστικών δανείων, και ειδικά των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime loans), λόγω της τιτλοποίησης, η οποία πρόσφερε πολλά οφέλη για την κοινωνία. Ωστόσο, η κρίση του 2007 έως 2009 και η φούσκα, και η μετέπειτα κατάρρευση των τιμών στην αγορά κατοικιών στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, έφεραν στην επιφάνεια τους κινδύνους που συνδέονται με ένα τέτοιο μηχανισμό. Στην περίπτωση της Ευρώπης, η τιτλοποίηση είναι πραγματικά κάτι που δεν είναι και τόσο ευρέως αποδεκτή, ίσως λόγω της έλλειψης σχετικών γνώσεων και εμπειριών. Ωστόσο, σε πολλές χώρες με προβληματικές τράπεζες και όπου υπάρχει η ανάγκη για απομόχλευση, βλέπουμε τώρα μια διευρυνόμενη χρήση της τιτλοποίησης, η οποία πιστεύω ότι θα αυξηθεί ακόμα περισσότερο με τον χρόνο.

Οφέλη και Κίνδυνοι Από την Τιτλοποίηση

Οι επιπτώσεις από την τιτλοποίηση είναι η βελτίωση της ρευστότητας στην αγορά στεγαστικών δανείων, η διασπορά του επιπέδου του κινδύνου, η αύξηση του ποσού των πιστώσεων που διατίθενται στην οικονομία και στο να γίνεται ευκολότερη ή πιο προσιτή η απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας. Σίγουρα αυτός ήταν ο αντίκτυπος που έχουμε δει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής πριν από την κρίση. Επιπρόσθετα, ο τραπεζικός τομέας θα ωφεληθεί με το να έχει την ικανότητα για απομόχλευση και απαλλαγή από προβληματικά δάνεια από τους ισολογισμούς των τραπεζών, γεγονός που θα κάνει τις τράπεζες πιο υγιείς οργανισμούς.

Ωστόσο, υπάρχουν και κίνδυνοι που οπωσδήποτε θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τους νομοθέτες και τα εποπτικά και ρυθμιστικά σώματα. Ένας τέτοιος κίνδυνος πιθανό να προκύπτει από την πρόσθετη πολυπλοκότητα που θα δημιουργηθεί από την τιτλοποίηση των δανείων, η οποία θα καταστήσει πιο δύσκολο να επιδεικνύεται η απαραίτητη ευελιξία και δημιουργικότητα για να βοηθούνται οι δανειολήπτες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Επιπλέον, είναι ενδεχόμενο τα συμφέροντα των δανειοληπτών να μην συμπίπτουν με τα συμφέροντα των άλλων συμμετεχόντων και εμπλεκομένων, όπως είναι οι επενδυτές και οι διαχειριστές των απαιτήσεων. Έτσι, ακόμη και αν θα είναι προς όφελος του δανειολήπτη να υπάρξει μια τροποποίηση της δανειακής του σύμβασης σε περιόδους που αντιμετωπίζει δυσκολίες, οι όροι της συμφωνίας τιτλοποίησης ή τα συμφέροντα των άλλων συμμετεχόντων δυνατόν να αποτελούν αποτρεπτικούς παράγοντες στην επιδίωξη μιας τέτοιας προσέγγισης.

Οι τελικές μου σκέψεις από αυτά τα λίγα σχετικά με το θέμα είναι ότι θα πρέπει να μην εμποδιστεί η υιοθέτηση της μεθόδου της τιτλοποίησης. Έχω μάλιστα την πεποίθηση ότι αν χρησιμοποιηθεί σωστά, η τιτλοποίηση δεν θα αποτελέσει απλά μια διέξοδο στο μακροχρόνιο πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη και για την οικονομία αλλά και για την κοινωνία μας. Μπορεί να φέρει ρευστότητα και πιστώσεις προς την οικονομία, που τόσο έχουμε ανάγκη, αλλά και να βοηθήσει στην επίλυση και άλλων ζητημάτων που απασχολούν τον τραπεζικό μας τομέα. Ωστόσο, είναι απαραίτητο όπως,  πριν από την χρησιμοποίηση ενός τέτοιου μηχανισμού, εγκριθεί και τεθεί σε ισχύ το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι και οι εποπτικές αρχές, ιδιαίτερα η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, θα προβαίνουν σε αποτελεσματική εποπτεία.