Μεταρρύθμιση της κρατικής μηχανής: Παρόν και μέλλον;

Μετρούμε 55 χρόνια ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως αυτή δημιουργήθηκε το 1960. Το νεοφανές τότε Κυπριακό Κράτος οικοδομήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα από το Σύνταγμα, σε μια μορφή που υπό στις τότε επικρατατούσες συνθήκες θεωρείτο κατάλληλη. Συγκεκριμένα, οργανώθηκε μέσα από αριθμό συγκεκριμένων υπουργείων όπως ορίζονταν από το Σύνταγμα, ενώ στην πορεία, για τις καινούργιες δραστηριότητες του Κράτους, ιδρύονταν μέσω θέσπισης νομοθεσιών άλλοι οργανισμοί (βλέπετε Ημικρατικοί Οργανισμοί) για να αναλάβουν τις δραστηριότητες αυτές.

Έτσι λειτουργούν σήμερα 11 Υπουργεία με τα επιμέρους τμήματα και υπηρεσίες τους, και πέραν των 40 Ημικρατικών Οργανισμών, τα οποία αποτελούν ουσιαστικά την κρατική  μηχανή.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Ημικρατικοί Οργανισμοί αποτελούν ξεχωριστές νομικές οντότητες, έχουν τη δική τους νομοθεσία, τα δικά τους διοικητικά συμβούλια τα οποία διορίζονται από το Υπουργικό Συμβούλιο, το δικό τους προσωπικό και όρους απασχόλησης.

Επίσης, το Κράτος λειτουργεί μέσω 11 Υπουργείων, ο ρόλος, οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες των οποίων χρήζουν επίσης επανεξέτασης, για να μπορέσουν να παράξουν το έργο που απαιτούν οι σημερινές συνθήκες.

Συνεπώς, μετά από πέντε και πλέον δεκαετίες λειτουργίας του Κράτους με το συγκεκριμένο τρόπο, είναι απαραίτητο να υπάρξει ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός στον όλο κρατικό μηχανισμό. Η παρούσα δομή εξυπηρέτησε τον τόπο και τον πολίτη μετά καλά της και τα κακά της για πολλά χρόνια, αλλά η περίοδος ζωής της έχει εδώ και καιρό παρέλθει.

Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς υπόψη του και την παρούσα οικονομική και κοινωνική συγκυρία, εν μέσω οικονομικής κρίσης και Μνημονίου Συναντίληψης με την Τρόικα αλλά και αποκαλύψεων για σκάνδαλα, ατασθαλίες και κακοδιαχείριση. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει απλά ανάγκη για διόρθωση των κακώς κειμένων, αλλά εξυγίανση και μεταρρύθμισης ολόκληρου του κρατικού μηχανισμού.

Για αρχή, ορισμένα Υπουργεία έχουν πολύ μεγάλο εύρος αρμοδιοτήτων, όπως το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων και το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνει ειδική μελέτη έτσι ώστε οι αρμοδιότητες τους να επιμεριστούν σε νέα, μικρότερα, πιο ευέλικτα και διαχειρίσιμα Υπουργεία.

Παράλληλα, η νέα κρατική δομή είναι σημαντικό να αντικατοπτρίζει τις σύγχρονες οικονομικές και αναπτυξιακές συνθήκες της χώρας, με ορίζοντα στο μέλλον. Η Κύπρος έχει αναπτυχθεί σε ένα σημαντικό προορισμό παροχής διαφόρων τύπων επαγγελματικών υπηρεσιών, ενώ έχει ξεφύγει από την παραδοσιακή επικέντρωση στη γεωργία και κτηνοτροφία, κάτι που ίσχυε στα πρώτα νηπιακά χρόνια του Κράτους.

Ως εκ τούτου, ο νέος σχεδιασμός θα πρέπει να προβλέπει για όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, αλλά, ταυτόχρονα, θα πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στους τομείς εκείνους που συντηρούν, κατά κύριο λόγο, το ΑΕΠ της χώρας.

Συνεπώς η ίδρυση νέων υπουργείων  ή υφυπουργείων όπως αυτά της Ανάπτυξης, Ναυτιλίας, Τουρισμού ακόμη και Αθλητισμού κρίνεται ότι είναι απαραίτητη υπό τις σημερινές συνθήκες. Βέβαια είναι απαραίτητη η συμμόρφωση με το Σύνταγμα, αλλά όπως έγινε και σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν, με το κατάλληλο δικαιολογητικό, πλειοψηφία και πολιτική βούληση αυτό είναι δυνατό. Εξάλλου, η παρούσα κατάσταση μπορεί να προσφέρει λόγους ανωτέρας βίας και δημοσίου συμφέροντος!

Από την άλλη, θα πρέπει με νηφαλιότητα και σοβαρότητα να αξιολογηθεί ο ρόλος και η χρησιμότητα των Ημικρατικών Οργανισμών. Ορισμένοι ενδεχομένως να έχουν συμπληρώσει τον κύκλο τους, ενώ για άλλους να διανοίγονται νέες προοπτικές. Ως εκ τούτου, θα πρέπει η Κυβέρνηση σε συνεργασία με τη Βουλή πολύ μελετημένα να αξιολογήσουν όλους τους ημικρατικούς οργανισμούς και να τους κατατάξουν στις ακόλουθες κατηγορίες:

-    Σε αυτούς που έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους και θα πρέπει να τερματιστεί η λειτουργία τους
-    Σε αυτούς που θα μπορούσαν να απορροφηθούν  από συγκεκριμένα Υπουργεία
-    Σε αυτούς που μπορούσαν να μεταλλαχτούν σε Υπουργεία (πχ ΚΟΤ, ΚΟΑ), και
-    Σε αυτούς που θα παραμείνουν σε λειτουργία ως έχουν.

Επίσης, για όσους θα ακολουθήσουν την οδό της αποκρατικοποίησης είναι καίριας σημασίας να διαφυλαχθεί το δημόσιο και εθνικό συμφέρον.

Όσοι εν τέλει θα παραμείνουν σε λειτουργία, είναι σημαντικό να διατηρήσουν την αυτονομία τους και να αναδιοργανωθούν έτσι ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν στον ενεστώτα χρόνο και  περιβάλλον και να ανταπεξέλθουν σε μελλοντικές προκλήσεις. Θα πρέπει να έχουν ξεκάθαρο και διακριτό ρόλο.

Ο στόχος αυτός, της αναδιάρθρωσης και της αναδιοργάνωσης της δομής της κρατικής μηχανής, για να είναι επιτυχημένος προϋποθέτει όπως παράλληλα γίνει εκσυγχρονισμός και στο καθεστώς της απασχόλησης των υπαλλήλων του δημοσίου, τόσο της κεντρικής κυβέρνησης όσο και του ευρύτερου δημοσίου τομέα. Οι διευθετήσεις του παρελθόντος δεν μπορούν να αποτελέσουν εχέγγυο επιτυχίας για το μέλλον.

Χρειάζεται αντικειμενική και σωστή επαναξιολόγηση του υφιστάμενου πλαισίου απασχόλησης στο δημόσιο τομέα σε συνάρτηση με τις σημερινές ανάγκες και πραγματικότητες. Καίρια επιδίωξη θα πρέπει να είναι η εγκαθρίδρυση νέων πρακτικών που να στηρίζονται στην ατομική αξία, ικανότητα, γνώση και εμπειρία των δημοσίων υπαλλήλων, σε αντικειμενικά και αξιοκρατικά κριτήρια προσλήψεων, αξιολογήσεων και προαγωγών, στην εναλλαξιμότητα και κινητικότητα των υπαλλήλων ανάλογα με τις ανάγκες της δημόσιας υπηρεσίας και στην επιβράβευση των αξιότερων και στην απόρριψη των μη ικανών. Είναι επίσης κορυφαίας σημασίας η εμπέδωση των εννοιών της ευθύνης και της λογοδοσίας Η όρος και η εφαρμογή των βέλτιστων πρακτικών δημόσιας διακυβέρνησης αποτελεί μονόδρομο για τον κρατικό τομέα. Είναι γεγονός ότι υπάρχει αρκετό ταλέντο, τεχνογνωσία και εμπειρία στη δημόσια υπηρεσία, τα οποία με την σωστή προσέγγιση και υποκίνηση μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα.

Η πιο πάνω εισήγηση δεν προβλέπει σημαντική οικονομική δαπάνη για το Κράτος. Αντιθέτως, εμπεριέχει πολλές εξοικονομήσεις (τόσο σε οικονομικούς όσο και σε ανθρώπινους πόρους), προωθεί την πιο αποδοτική και αποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας υπηρεσίας, στοχεύει στον περιορισμό της γραφειοκρατίας καθώς και στην επαύξηση της παραγωγικότητας και διαφάνειας, και στη μείωση της διαφθοράς.

Πιστεύω ότι η Κυβέρνηση δεν έχει άλλη επιλογή από το να ακολουθήσει αυτή την πορεία μεταρρύθμισης, μακριά από κομματικές, πολιτικές ή ιδεολογικές παρεμβάσεις και σκοπιμότητες. Το εγχείρημα της μεταρρύθμισης μπορεί να τεθεί ως ένας μεσοπρόθεσμος στρατηγικός στόχος, τα αποτελέσματα του οποίου θα είναι ορατά από το εγγύς μέλλον. Βέβαια, πέραν της πολιτικής βούλησης, είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρξει συνεννόηση και συμφωνία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων φορέων.

Το ξεκάθαρο μήνυμα είναι ότι θα πρέπει να γίνουν τομές και να εξευρεθούν καινοτόμες λύσεις βασισμένες στη σωστή και προγραμματισμένη στόχευση, καθώς και στην καλύτερη δυνατή διαχείριση και λήψη αποφάσεων.

Το παρόν ήδη το γνωρίζουμε. Ας σχεδιάσουμε σωστά το μέλλον.