John Maynard Keynes: Ένας γιατρός για την οικονομία μας;

Τι κάνει μια οικογένεια όταν αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες; Σφίγγει τα ζωνάρια και κόβει όλα τα περιττά. Τι γίνεται, όμως, όταν η οικονομία μιας χώρας έχει δυσκολίες; Είναι και πάλι η λιτότητα η ορθή απάντηση; «Όχι», απαντούσε με σιγουριά ο John Maynard Keynes, ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους όλων των εποχών. Μέχρι σήμερα εξακολουθεί να έχει φανατικούς υποστηρικτές αλλά και ορκισμένους πολέμιους. Εμείς, ζητήσαμε από τέσσερις Κύπριους οικονομολόγους τη δική τους άποψη.

Η παγκόσμια οικονομία αναζητά «γιατρό» απεγνωσμένα! Όσα μέτρα κι αν λήφθηκαν από το 2008, όταν ξεκίνησε η χειρότερη οικονομική κρίση από το Κράχ του 1929, τίποτα δεν φαίνεται να αποδίδει σε βαθμό αρκούντως ικανοποιητικό. Τα σκληρά μέτρα λιτότητας δεν φέρνουν τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, ούτε όμως και οι ενέσεις ρευστότητας. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι «γιατρός» υπάρχει, παρόλο που απεβίωσε το 1946. Οι θεωρίες του βρετανού οικονομολόγου, επενδυτή και κρατικού στελέχους, John Maynard Keynes, είναι σήμερα πιο επίκαιρες από ποτέ.
Σύμφωνα με τον ίδιο, αν μια οικογένεια χάσει τη δουλειά της θα πρέπει να κάνει σοβαρές οικονομίες για να επιβιώσει και να σταθεί στα πόδια της. Αυτή η πρακτική, όμως, δεν μπορεί να ακολουθηθεί από όλους ταυτόχρονα, καθώς οι δαπάνες του ενός αποτελούν το εισόδημα κάποιου άλλου. Αν γίνει αυτό τότε τα εισοδήματα θα κατρακυλήσουν και κανείς δεν θα μπορεί να ορθοποδήσει. Το αποτέλεσμα θα είναι η μαζική ανεργία.Ο Keynes δεν ήταν κομμουνιστής. Αντιθέτως, ανησυχούσε πως αν η Κυβέρνηση δεν λάμβανε τα μέτρα της η οικονομική κρίση θα έφερνε τον κομμουνισμό, τον οποίο θεωρούσε καταστροφικό. Υποστήριζε ότι η λιτότητα είναι αντιπαραγωγική και όταν οι εταιρείες δεν μπορούν να επενδύσουν και οι καταναλωτές να ξοδέψουν τότε η Κυβέρνηση οφείλει να επέμβει και να σπάσει αυτό τον επικίνδυνο κύκλο. Αυτό μπορεί να γίνει μειώνοντας τους φόρους, αλλάζοντας το επιτόκιο του δανεισμού ή επενδύοντας απευθείας στην οικονομία χωρίς να σκεφτεί τα δημοσιονομικά της.
Η τελευταία ήταν και η αγαπημένη λύση του Keynes, υποστηρίζοντας ότι τις καλές ημέρες η Κυβέρνηση πρέπει να φυλάει και τις κακές να ξοδεύει, ώστε να στηρίξει την οικονομία της χώρας. Μπορεί, όμως, να γίνει αυτό; Ιδού το μεγάλο ερώτημα! Πάντως, το σίγουρο είναι ότι οι επενδύσεις από την Κυβέρνηση, εν καιρώ κρίσης, είναι ίσως το μόνο όπλο που μπορεί να φέρει επανεκκίνηση της οικονομίας. Το κλειδί, ωστόσο, βρίσκεται στο αν θα γίνουν οι ορθές κινήσεις στο σωστό χρόνο.

Σάββας Σαβούρης
Partner, Toscafund Asset Management LLP
«Ήταν ένας σημαντικότατος οικονομολόγος του 20ου αιώνα, η σχολή του οποίου σχετίζεται απόλυτα με την κρίση της Ευρωζώνης. Μια κρίση που θα επιδεινωθεί εάν δεν υιοθετηθεί μια κεϊνσιανή προσέγγιση. Εν ολίγοις, ο κεϊνσιανισμος σχετίζεται άμεσα με την αναστήλωση της συνολικής ζήτησης. Δυο πτυχές του έργου του προσφέρουν τόσο το πέρασμα προς την ανάκαμψη της Ευρωζώνης όσο και μια προειδοποίηση για το τι αναμένεται εάν οι Αρχές δεν αντιδράσουν σύμφωνα με μια κεϊνσιανή συνταγή. Η μια πτυχή της θεωρίας του ‘παραδόξου της λιτότητας’ υποστηρίζει ότι η υπερβολική εξοικονόμηση οδηγεί σε ύφεση και επιδείνωση της κατάστασης. Η άλλη πτυχή της κεϊνσιανής σκέψης συνδέεται με τη δύναμη της κατανάλωσης σε αντίθεση με την εξοικονόμηση και αφορά στα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, υποστήριζε ότι αν το ποσοστό αποταμίευσης ήταν 10%, τότε για κάθε €1 που εισέρχεται στην οικονομία δημιουργείται συνολική οικονομική διακίνηση μεγέθους €10.
Οι επικριτές του υποστηρίζουν ότι αντί να ανορθώνει τη ζήτηση μια τέτοια τακτική έχει επίπτωση στην αύξηση του πληθωρισμού. Σε αυτό απαντώ ότι η Ευρωζώνη έχει ανάγκη και τη μια και την άλλη επίπτωση και ιδανικά χρειάζεται και τις δυο. Δυστυχώς, η Κύπρος, όπως και αλλά μέλη της Ευρωζώνης, έχασε την κυριαρχία της οικονομικής της διαχείρισης, η οποία βρίσκεται στα χέρια της Γερμανίας που πιστεύει ότι η λιτότητα είναι ορθή και επιθυμητή. Είμαι βέβαιος ότι μέσα σε ένα χρόνο η Γερμανία θα ξυπνήσει και θα προβάλλει την κεϊνσιανή σκέψη. Ωστόσο, όταν πια το κάνει θα είναι πολύ αργά για ουσιαστική δράση».

Αλέξανδρος Αποστολίδης
Chair, department of accounting, economics and finance, European University Cyprus
«Η κεϊνσιανή θεωρία υποστηρίζει ότι μια Κυβέρνηση πρέπει τις καλές ημέρες να φυλάει και τις κακές να ξοδεύει για να στηρίξει την οικονομία της. Οι οπαδοί του Friedrich Hayek ανησυχούμε με την ιδέα του να ξοδεύει η Κυβέρνηση.
Η οικονομία έχει σχέση με την ψυχολογία του κόσμου και όταν η Κυβέρνηση φέρει την ανάπτυξη ξοδεύοντας δεν θα σταματήσει μετά. Η αυστριακή σχολή οικονομολόγων υποστηρίζει ότι αυτό θα φέρει την επόμενη κρίση.
Για να αντιμετωπίσουν την κρίση του 2007, η Ιαπωνία και η Αγγλία ασπάστηκαν, εν μέρει, τη θεωρία του Keynes, ενώ η Ευρώπη ακολούθησε τον δρόμο της λιτότητας. Στην πορεία φάνηκε ότι είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί, καθώς διαιωνίζεται η κρίση με πολύ ψηλή ανεργία. Επτά χρόνια μετά, η Ευρώπη ξεκίνησε να επιδιώκει έναν πιο ενεργό ρόλο από τις Κυβερνήσεις, αν όμως όλα γίνονται με την παρέμβασή τους τότε κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε νέες φούσκες.
Οι δράσεις μας πρέπει να είναι ανάλογες του τι χρειάζεται κάθε οικονομία. Η Κυβέρνηση Χριστόφια ξόδευε πολύ περισσότερα από όσα μπορούσε, όμως ανάκαμψη δεν είδαμε. Κάποιος υπέρμαχος του Keynes θα απαντήσει ότι εφάρμοσαν ορθές πολιτικές χωρίς να κάνουν σωστές επενδύσεις. Οι αντίπαλοί του, ωστόσο, λέμε ότι αυτή η πρακτική έφερε πολύ μεγαλύτερη κρίση στην οικονομία. Στην Κύπρο η Κυβέρνηση είναι ήδη μεγάλη, δεν έχει περιθώρια για να ξοδέψει άλλο και να φέρει ανάπτυξη. Είναι πολύ περιορισμένα όσα μπορεί να κάνει.
Ο κρατικός παρεμβατισμός σε περίοδο κρίσης δεν είναι ούτε απόλυτα σωστή κίνηση ούτε λάθος. Πρέπει να γίνει ένας έξυπνος συνδυασμός από την Κυβέρνηση και αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, ώστε τα χρήματα που ξοδεύονται να πιάνουν τόπο και να έχουν καλύτερη απόδοση για τη χώρα».

Αλέξανδρος Μιχαηλίδης
Καθηγητής χρηματοοικονομικών, Imperial College Business School
«Δεν είναι όλες οι κρίσεις οι ίδιες, άρα δεν πρέπει να είναι κι όλες οι συνταγές εξόδου οι ίδιες. Όταν δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση στην οικονομία, τότε η αύξηση των κυβερνητικών δαπανών και ειδικά δημόσιων επενδύσεων μπορεί να βοηθήσει στη γρηγορότερη έξοδο από την κρίση. Αυτή ήταν η βασική ιδέα του Keynes για έξοδο από τη μεγάλη ύφεση του 1930.
Αυτή η συνταγή δοκιμάστηκε κάπως στην Αμερική κατά την πρόσφατη κρίση, όταν το έλλειμμα στον κρατικό προϋπολογισμό έφθασε στο 9% το 2009, ενώ τώρα λόγω της ανάπτυξης στο ΑΕΠ το έλλειμμα πήγε στο 4%. Στην Ευρώπη και ειδικότερα στη Γερμανία, δυστυχώς, κυριαρχεί η ιδέα ότι οι κυβερνητικές δαπάνες δεν μπορούν να βγάλουν μια οικονομία από την κρίση, λόγω της αύξησης στο κυβερνητικό χρέος που αυτές απαιτούν.
Υπάρχει κάποια βάση σε αυτή την ιδέα μακροπρόθεσμα. Δεν μπορεί μια οικονομία να αυξάνει το χρέος και να δαπανά περισσότερα από τα έσοδα επ’ άπειρον. Ειδικά όταν υπάρχει ήδη ψηλό χρέος. Σε τέτοια περίπτωση πολύ γρήγορα το κόστος του χρέους θα οδηγήσει σε οικονομική κατάρρευση. Όταν, όμως, το χρέος είναι σχετικά διαχειρίσιμο, τότε η αύξηση στις κυβερνητικές δαπάνες και ειδικότερα στις επενδυτικές μπορεί να είναι ευεργετική.
Η δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να αγοράζει ομόλογα και να μεγεθύνει τον ισολογισμό της είναι ακόμη ένας τρόπος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, φέρνοντας παρόμοια αποτελέσματα με τις θεωρίες του Keynes. Θα αυξήσει τον πληθωρισμό προς το 2% και μπορεί να μειώσει τη συναλλαγματική αξία του ευρώ, δύο θετικές εξελίξεις για τη βιωσιμότητα των χρεών των χωρών του ευρώ και για την ανάπτυξη της Ευρωζώνης».

Σωφρόνης Κληρίδης
Αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών, Πανεπιστήμιο Κύπρου
«Το βασικό στοιχείο της θεωρίας του Keynes είναι η αντικυκλική δημοσιονομική πολιτική. Οι κρατικές δαπάνες αυξάνονται σε περιόδους ύφεσης, δημιουργώντας ελλείμματα, και μειώνονται σε περιόδους άνθησης, δημιουργώντας πλεονάσματα, αντισταθμίζοντας τις διακυμάνσεις στην ιδιωτική κατανάλωση και μειώνοντας την ένταση των οικονομικών κύκλων.
Στις περισσότερες οικονομίες η αντικυκλικότητα επιτυγχάνεται σε σημαντικό βαθμό με αυτόματους σταθεροποιητές, όπως είναι τα ανεργιακά επιδόματα. Σε υφέσεις μικρού βάθους και έκτασης οι σταθεροποιητές, σε συνδυασμό με τη νομισματική πολιτική, αρκούν για να σταθεροποιήσουν την οικονομία και δεν χρειάζονται επιπρόσθετα μέτρα.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης μεγάλης κρίσης η αποτελεσματικότητα των αυτόματων σταθεροποιητών και της νομισματικής πολιτικής έφτασε στα όριά της. Γι’ αυτό τον λόγο επανήλθε στο προσκήνιο ο Keynes από οικονομολόγους που υποστηρίζουν ότι χρειάζεται κρατική παρέμβαση για υποκατάσταση της ανεπαρκούς ιδιωτικής ζήτησης και τόνωση της οικονομίας. Στις ΗΠΑ η παρέμβαση αυτή έγινε και θεωρείται ότι είχε θετική επίδραση, παρά τις διιστάμενες απόψεις. Στην Ευρώπη επικράτησε η λογική της λιτότητας. Θεωρώ ότι αυτή η πολιτική παρέτεινε αχρείαστα την κρίση. Χώρες που είχαν την ευχέρεια θα μπορούσαν να ακολουθήσουν πιο επεκτατική πολιτική.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η κεϊνσιανή πολιτική έχει δύο πτυχές: Απαιτεί πλεονάσματα στους καλούς καιρούς και ελλείμματα στους δύσκολους. Δυστυχώς, πολλοί είναι κεϊνσιανοί κατά το ήμισυ. Θυμούνται τον Keynes σε περιόδους κρίσης, αλλά ξεχνούν ότι σε εποχές άνθησης τα κράτη πρέπει να έχουν πλεονάσματα και να μειώνουν τα χρέη τους για να ανταποκριθούν όταν χρειαστεί».