Το χρονικό της κατάρρευσης των κυπριακών τραπεζών

Όπως συμβαίνει σε κάθε δράμα, έτσι και σ’ αυτό των κυπριακών τραπεζών της κρίσης και της κατάρρευσης, υπήρξαν πρωταγωνιστές, συμμετέχοντες σε δεύτερους και τρίτους ρόλους, απροσδόκητη πλοκή, πολλά και γεμάτα σασπένς επεισόδια. Το σίριαλ της κυπριακής κρίσης, το οποίο κορυφώθηκε τον Μάρτιο του 2013, αποτελεί, πλέον, ιστορία και ένα πρώτης τάξεως παράδειγμα προς αποφυγήν για το μέλλον και τους αντικαταστάτες όσων κρατούν θέσεις στο κυπριακό χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας.

Οι κυπριακές τράπεζες ακολούθησαν αντίστοιχη πορεία με εκείνη των ξένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, τα οποία τυφλώθηκαν από τον όγκο των καταθέσεων και την ιλιγγιώδη πορεία της αγοράς ακινήτων προς το κέρδος, τη μεγάλη πιστωτική επέκταση και τις επενδύσεις σε άλλες αγορές. Κέρδη, διεθνής παρουσία, ακριβοπληρωμένα στελέχη. Αυτή ήταν η εικόνα της περασμένης, πριν από την παγκόσμια οικονομική κρίση, δεκαετίας. Όλα πήγαιναν καλά, αλλά όπως και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, έτσι και στον τραπεζικό τομέα, κάποτε ήρθαν οι κακές μέρες.

Η απομυθοποίηση της θεωρίας, too big to fail, στην περίπτωση των κυπριακών τραπεζών είχε συγκεκριμένους πρωταγωνιστές τόσο σε επίπεδο διεύθυνσης όσο και συμβουλίων. Οι κακοί χειρισμοί, οι αυθαίρετες αποφάσεις, η αρχή του ενός ανδρός και η προβληματική σχέση διευθυντών - διοικητικών συμβουλίων συνέθεταν το σκηνικό πίσω από τα υψηλά κέρδη, την επέκταση στο εξωτερικό και κολοσσιαία δάνεια σε φίλους και γνωστούς, πολιτικά συνδεδεμένους επιχειρηματίες, αλλά και σε projects με αμφίβολη επιτυχία.

Σκοπός μας  η καταγραφή
Ο ρόλος του Τύπου σαφώς και είναι διαφορετικός από εκείνον  των δικαστηρίων. Στο τεύχος αυτό, το IN Business δεν επιχειρεί μια «έντυπη δίκη» όσων ενέχονται στο μεγάλο τραπεζικό κραχ των ετών 2008 - 2013. Σκοπό έχει να περιγράψει και να καταγράψει ποιοι κατείχαν σημαντικές θέσεις σε καθοριστικής σημασίας χρονικά σημεία και πώς φτάσαμε στην κατάρρευση, όταν τα κέρδη και τα μεγέθη των τραπεζών και η ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη δεν προμήνυαν ότι οδεύαμε προς τον γκρεμό, ο οποίος ήταν, μάλιστα, πιο κοντά απ’ όσο κάποιοι μπορεί να φαντάζονταν.
Σήμερα, το τραπεζικό σύστημα παλεύει να ανακάμψει καθώς και να ανακτήσει τη χαμένη εμπιστοσύνη. Στο πλαίσιο του δικού μας ρόλου, θα είμαστε δίπλα του για να αναδεικνύουμε τις καλές πρακτικές, τους ανθρώπους πίσω από αυτές και τα success stories που είμαστε σίγουροι ότι θα ακολουθήσουν.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ
Αν η φούσκα της κυπριακής οικονομίας είχε όνομα αυτό θα ήταν «μεγάλες προσδοκίες». Αυτές ήταν που δημιούργησαν τα πιο χρεωμένα νοικοκυριά και επιχειρήσεις στην Ευρώπη, με τις επεκτατικές βλέψεις να υπερτερούν της διαχείρισης του ρίσκου και τα γενναιόδωρα δάνεια να έχουν κενές εξασφαλίσεις. Παράλληλα, από το 2005 έως το 2011 οι καταθέσεις είχαν σχεδόν διπλασιαστεί, φτάνοντας στα €73 δις από €38 δις που ήταν προηγουμένως. Από τα €73 δις τα €45.9 δις αφορούσαν καταθέσεις κατοίκων της χώρας και τα υπόλοιπα ήταν ξένα κεφάλαια. Η εισροή των καταθέσεων από το εξωτερικό χαρακτηριζόταν εντυπωσιακή. Η ρευστότητα ήταν στα ύψη και οι τράπεζες, κυριολεκτικά, δεν ήξεραν τι να την κάνουν και πώς να τη διοχετεύσουν στην αγορά.                                                        Όμως, περί τα τέλη του 2014 οι καταθέσεις είχαν υποχωρήσει, πλέον, στα €46.5 δις, εκ των οποίων τα €32.4 δις ανήκαν σε εγχώριους καταθέτες.

Εκτόξευση δανείων
Η οικονομική κρίση άρχισε να γίνεται αισθητή, όμως η κατάσταση είχε ήδη εκτροχιαστεί. Το 2012 τα δάνεια, συμπεριλαμβανομένου του χρηματοπιστωτικού τομέα, ανερχόντουσαν στα €72 δις και ήταν υπερδιπλάσια από το 2005, όταν έφταναν στα €28 δις. Το 2005 τα δάνεια ως ποσοστό επί του ΑΕΠ της χώρας αντιστοιχούσαν στο 191%, ενώ το 2012 εκτοξεύθηκαν στο 373%. Τόσο οι επιχειρήσεις όσο και τα νοικοκυριά ήταν καταχρεωμένα. Τα δάνεια των νοικοκυριών ως προς το ΑΕΠ της χώρας το 2005 ανερχόντουσαν στο 84%, ενώ το 2012 είχαν εκτοξευθεί στο 123%. Ταυτόχρονα, τα δάνεια των επιχειρήσεων - μη συμπεριλαμβανομένων των χρηματοπιστωτικών - το 2005 έφταναν στο 73% του ΑΕΠ και το 2012 στο 127%.

Βασιλιάδες του χρέους
Κάτι πήγαινε πολύ λάθος και το συμπέρασμα αυτό ήταν ακόμα πιο έντονο, συγκρίνοντας τους αριθμούς με τα δεδομένα στον υπόλοιπο κόσμο. Το 2014 τα δάνεια για την αγορά ακινήτων στην Κύπρο αντιστοιχούσαν στο  284% του ΑΕΠ της χώρας, έχοντας την πρωτιά από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Τα στεγαστικά δάνεια των νοικοκυριών έφταναν στο 125% του ΑΕΠ και οι επενδύσεις των μη χρηματοπιστωτικών εταιρειών σε ακίνητα σκαρφάλωναν στο 127%.
Αντίθετα, στην Ευρωζώνη τα δάνεια για την αγορά ακινήτων αντιστοιχούσαν στο 105% του ΑΕΠ. Τα δάνεια των νοικοκυριών μόλις στο 52% και εκείνα των επιχειρήσεων, εξαιρουμένου του χρηματοπιστωτικού τομέα, στο 42%.
Στη λίστα των χωρών με τα μεγαλύτερα δάνεια, ως το προς το ΑΕΠ, τη δεύτερη θέση είχε το Λουξεμβούργο, όπου αντιστοιχούσαν στο 279%. Αντίθετα, η Λιθουανία εμφανιζόταν ως η χώρα με τα χαμηλότερα δάνεια για ακίνητα, καθώς αντιστοιχούσαν μόλις στο 42% του ΑΕΠ.  

Στην Ελλάδα τα στεγαστικά δάνεια το 2014 έφταναν στο 119% του ΑΕΠ. Εκείνα των επιχειρήσεων αντιστοιχούσαν στο 62% και των νοικοκυριών στο 54%. Στην Ισπανία τα δάνεια για την αγορά ακινήτων έφταναν στο 130% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ στην Πορτογαλία στο 128%.

Τράπεζες χωρίς όρια
Οι τράπεζες, πέρα από άλλα λάθη, δεν είχαν φροντίσει να θέσουν ένα περιορισμό στην πιστωτική τους επέκταση και έτσι σε μερικά χρόνια κατέληξαν υπερεξαρτημένες από τα δάνεια στην αγορά ακινήτων. Συγκεκριμένα, το 46% των δανείων στο σύνολό τους αφορούσε στην αγορά αυτή. Το 18% από αυτά ήταν για ιδιοκατοίκηση, το 13% κατασκευαστικά και ανάπτυξης γης, το 7% κτηματομεσιτικά, ενώ το 8% είχε προορισμό άλλες ιδιωτικές επενδύσεις.
Έτσι, με το 61% των δανείων να είναι, πλέον, μη εξυπηρετούμενα, το 24% αυτών αφορά κατασκευαστικές εταιρείες και επιχειρήσεις ανάπτυξης γης, το 17% το εμπόριο, το 12% κτηματομεσίτες και ιδιοκτήτες ακινήτων και το 8% τον τομέα του τουρισμού.

ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΥΠΡΟΥ
Οι σκληροί πυρήνες
Ο CEO Ανδρέας Ηλιάδης, μαζί με ένα σκληρό πυρήνα στελεχών της Τράπεζας Κύπρου, απογείωσαν τα αποτελέσματα του οργανισμού για αρκετά χρόνια, συνέτειναν στη μεγάλη πιστωτική επέκταση τόσο της τράπεζας όσο και της Κύπρου ευρύτερα, έχοντας τον ρόλο του μεγαλύτερου χρηματοπιστωτικού οργανισμού του τόπου, αλλά και οδήγησαν την τράπεζα εκτός συνόρων.

Οι εξαγορές τραπεζών στο εξωτερικό, με κυριότερη και μεγαλύτερη εκείνη της ρωσικής Uniastrum, απετέλεσαν  χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιχειρηματικής έπαρσης, η οποία οδήγησε την Τράπεζα Κύπρου σε μια από τις μεγαλύτερες επενδυτικές αποτυχίες της, η οποία υπολογίζεται σε ζημιά της τάξης του €1 δις.

Η Uniastrum, η συγκέντρωση μεγάλων επενδύσεων στα ελληνικά ομόλογα και η τεράστια πιστωτική επέκταση του οργανισμού, κυρίως στο κυπριακό real estate, συνέθεσαν τα βασικότερα σημεία στα οποία η αποτυχία πάτησε για να… πατήσει τελικώς την Τράπεζα Κύπρου.

Εξετάζοντας ειδικότερα την περίπτωση του ναυαγίου της Τράπεζας Κύπρου, τονίζεται ότι ο οργανισμός αποδείχτηκε ανέτοιμος να χειριστεί την τεράστια διεθνή επέκταση, όχι απλώς σε οικονομικό επίπεδο αλλά σε βάση διαδικασιών, εταιρικής διακυβέρνησης και κουλτούρας ελέγχου της διαδικασίας.

«Κομάντο» με  έλεγχο του ΔΣ
Το ΔΣ δύσκολα έκανε κουμάντο σ’ εκείνα που ζητούσε ή έπραττε ο Ανδρέας Ηλιάδης, μια ισχυρή προσωπικότητα με έντονες θέσεις κι ενίοτε απόλυτες έπειτα από αρκετά χρόνια στο πηδάλιο της τράπεζας. Δεν ήταν λίγες οι φορές που διαφώνησε με τους συμβούλους του συγκροτήματος και δεν δίστασε να κτυπήσει επιδεικτικά την πόρτα της αίθουσας συνεδριάσεων φεύγοντας από τη σύσκεψη.                                      

Η αδυναμία του ΔΣ να χαράξει πολιτική και δη να τιθασεύσει τον πάντα δυναμικό, Ανδρέα Ηλιάδη, απετέλεσαν επεισόδια στο σίριαλ αποδόμησης του πάλαι ποτέ ισχυρότερου χρηματοπιστωτικού οργανισμού της χώρας, της μεγαλύτερης πολυεθνικής εταιρείας του τόπου, της Τράπεζας Κύπρου. Πάντως, και το ΔΣ της τράπεζας, πέραν της στάσης του έναντι του Ανδρέα Ηλιάδη, φέρει ευθύνες και για την εταιρική διακυβέρνηση, την έγκριση δανείων σε φίλα προσκείμενους επιχειρηματίες, ακόμη και σε μέλη του συμβουλίου, τη χορήγηση δανείων δίχως αυστηρές διαδικασίες και κριτήρια βάσει της πιστοληπτικής ικανότητας των αιτούντων, αλλά και για το ότι ήταν δεκτικοί σε πολιτικές παρεμβάσεις.

Ανδρέας Ηλιάδης: Σταθερή και ανοδική ήταν η πορεία του πρώην CEO της Τράπεζας Κύπρου στο συγκρότημα. Έπιασε δουλειά στον όμιλο το 1980, το 1991 ανέλαβε τις νέες εργασίες στην Ελλάδα και σχεδόν 15 χρόνια μετά κατάφερε να διεκδικήσει και τελικώς να αναλάβει τα ηνία της Τράπεζας Κύπρου.  Αντίπαλος στην εσωτερική μάχη ο μετέπειτα Υπουργός Οικονομικών, Χαρίλαος Σταυράκης.

Ο Ηλιάδης ανέλαβε επικεφαλής της Τράπεζας Κύπρου σε μια περίοδο ανάπτυξης για την κυπριακή οικονομία. Η αγορά ακινήτων όλο και ενισχυόταν, ενώ το χρήμα από το εξωτερικό και δη από τη Ρωσία όλο και αυξανόταν ως κατάθεση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας. Αυτός ήταν και ο λόγος για τη μεγάλη πιστωτική επέκταση.
Τα υψηλά καταθετικά επιτόκια, που απετέλεσαν το δέλεαρ για ξένες καταθέσεις, οδήγησαν σε ακόμη υψηλότερα δανειστικά επιτόκια. Μεγάλος δανεισμός διοχετεύτηκε στην αγορά ακινήτων τόσο σε επιχειρήσεις ανάπτυξης γης όσο και σε ιδιώτες, που ζητούσαν δάνεια για πρώτη κατοικία και εξοχικά. Παράλληλα, η τράπεζα διεύρυνε το δίκτυο της στην Ελλάδα, με τον Ανδρέα Ηλιάδη να θεωρεί πως μπορούσε να κατακτήσει την ελληνική αγορά. Οι μεγάλοι σχεδιασμοί δεν αφορούσαν μόνο την Ελλάδα, βέβαια, αλλά και σαφώς μεγαλύτερες αγορές, όπως της Ρωσίας και της Αυστραλίας. Παρουσία επετεύχθη και σε χώρες όπως η Ρουμανία, ενώ η ομογένεια ήταν ο βασικός λόγος επέκτασης στη Βρετανία.

Όμως, μετά τα έτη των παχιών αγελάδων, κάποτε ήλθαν τα δύσκολα. Η Τράπεζα Κύπρου, περί τα τέλη του 2011, αναζητούσε αγωνιωδώς φρέσκα κεφάλαια, ωστόσο, τα παιχνίδια εξουσίας μετόχων, δικηγόρων και τραπεζιτών οδήγησαν σε αποτυχία ενίσχυσης των κεφαλαίων της.

Νικόλας Καρυδάς: Ήταν το δεξί χέρι του Ανδρέα Ηλιάδη. Έφτασε στην Τράπεζα Κύπρου έπειτα από πολυετή πορεία στην Κεντρική και βεβαίως καθ’ υπόδειξη του CEO του συγκροτήματος. Ανέλαβε το treasury της τράπεζας, έχοντας την ευθύνη για το επενδυτικό χαρτοφυλάκιο του οργανισμού. Μαζί με τον Ανδρέα Ηλιάδη χρεώνονται το μεγάλο και ετεροβαρές άνοιγμα προς τα ελληνικά ομόλογα, το οποίο έμελλε να αλλάξει, όπως και στην περίπτωση της Λαϊκής, την ιστορία ολόκληρου του χρηματοπιστωτικού κλάδου.

Γιάννης Πεχλιβανίδης: Ήρθε από την Ελλάδα με πλούσιο βιογραφικό, κυρίως ως manager σε ελληνικές τράπεζες, μετά από οδηγίες του Ανδρέα Ηλιάδη. Τοποθετήθηκε στην πυραμίδα των υψηλόβαθμων στελεχών της Τράπεζας Κύπρου, αφήνοντας πίσω του τον επί χρόνια διευθυντή σε διάφορα τμήματα, Γιάννη Κυπρή. Ο Γιάννης Πεχλιβανίδης ήταν πρώτος αναπληρωτής διευθύνων σύμβουλος, δηλαδή, αναπληρωτής του Ανδρέα Ηλιάδη. Ανέλαβε καθήκοντα τον Μάιο του 2010, όταν όλα ήταν ομαλά τόσο στην Κύπρο όσο και στην τράπεζα.

Γιάννης Κυπρή: Ήπιων τόνων και καθόλου συγκρουσιακός. Ακόμη κι όταν ο Γιάννης Πεχλιβανίδης «χώθηκε» στο management team, υποσκελίζοντάς τον ιεραρχικά, ο τελευταίος CEO της Τράπεζας Κύπρου - πριν από τις μεγάλες αλλαγές του Eurogroup του 2013 - Γιάννης Κυπρή, σχεδίαζε πώς θα αξιοποιούσε τον χρόνο του με την, τότε, επικείμενη αφυπηρέτησή του από τον οργανισμό. Τα πράγματα, ωστόσο, πήραν διαφορετική τροπή. Με την αποχώρηση του Ανδρέα Ηλιάδη ανέλαβε την Τράπεζα Κύπρου στη χειρότερη, ίσως, περίοδο στην ιστορία της από τον πόλεμο του 1974 κι έπειτα. Η ευθύνη που έχει, βεβαίως, αφορά στην πορεία του ως μέρους της ομάδας στην οποία αποδίδονται αλόγιστες επενδύσεις σε Κύπρο και εξωτερικό, δηλαδή, ο μεγάλος δανεισμός, η διεθνής επέκταση και η αγορά των ελληνικών ομολόγων.

Βάσος Σιαρλή: Πέραν της υπουργικής θητείας, για την οποία του αποδίδονται πολλά, με κυριότερο το γεγονός ότι καθυστέρησε όσο μπορούσε τις διαδικασίες για ένταξη σε πρόγραμμα στήριξης, ο Βάσος Σιαρλή άργησε, επίσης, να συνειδητοποιήσει πόσο μεγάλο ήταν το πρόβλημα με τα δάνεια στην τράπεζα. Έχοντας στα καθήκοντά του τον χειρισμό ισχυρών πελατών και προωθώντας προς δανειοδότηση μεγάλα projects έχει το δικό του μερίδιο ευθύνης για την κακή εικόνα με τα μη εξυπηρετούμενα, που μέχρι σήμερα ταλαιπωρούν την τράπεζα.

Χρίστος Χατζημιτσής: Ένας ακόμη άνθρωπος του Ανδρέα Ηλιάδη, ο Χρίστος Χατζημιτσής, απετέλεσε για χρόνια τον άνθρωπο στον οποίο πιστώθηκε η επέκταση του οργανισμού στο εξωτερικό. Μοιραία και κρίνοντας εκ του κακού αποτελέσματος σήμερα χρεώνεται τη μεγάλη αποτυχία και δη αυτή της Uniastrum, υπόθεση στην οποία πρωταγωνίστησε.

Αδύναμο ΔΣ
Ευθύνη για την κατάσταση στην οποία οδηγήθηκε η Τράπεζα Κύπρου έχει και το διοικητικό συμβούλιο ή καλύτερα μέλη του ΔΣ, τα οποία χρόνια συμμετείχαν στο συγκρότημα. Χωρίς να έχουν χαράξει στρατηγική διαχείρισης και εταιρικής διακυβέρνησης απέτυχαν να ελέγξουν τα κακώς κείμενα στον οργανισμό, ενώ πολλοί χρεώνονται την έγκριση μεγάλων δανείων σε φίλους και γνωστούς.
Μεγάλη ευθύνη για την απεριόριστη εμπιστοσύνη, αλλά και την αποτυχία τιθάσευσης του Ανδρέα Ηλιάδη, έχει ο επί χρόνια πρόεδρος του συγκροτήματος, Θεόδωρος Αριστοδήμου. Ακόμα, ευθύνη φέρουν, λόγω της θέσεως που κατείχαν επί σειρά ετών στο ΔΣ, ο Ανδρέας Αρτέμης, ο Μάνθος Μαυρομμάτης, η Άννα Διογένους και ο Βασίλης Ρολόγης.

ΛΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ
Η αλλιώτικη ιστορία
Έχοντας διανύσει πορεία από τα όρια της διεθνοποίησης, μέσω της HSBC, κατέληξε στον ελληνικό όμιλο της Marfin, υπό τον Ανδρέα Βγενόπουλο. Η Λαϊκή Τράπεζα οδηγήθηκε, τελικά, σε κλείσιμο τον Μάρτιο του 2013.
Η επέκταση της τράπεζας, σε χώρες όπως η Σερβία και η Ουκρανία, η αγορά ελληνικών ομολόγων λίγο πριν η χώρα μπει σε μνημονιακή τροχιά και ο μεγάλος δανεισμός σε επιχειρήσεις της Κύπρου αλλά και της Ελλάδας, οι οποίες αποδείχθηκαν μη υγιείς, όπως η αλυσίδα Ορφανίδη, αποτελούν τα συστατικά του τοξικού κοκτέιλ που δηλητηρίασε τη Λαϊκή Τράπεζα. Τα άτομα που είχαν την ευθύνη της διαχείρισής της ευθύνονται και για το λουκέτο που έβαλε η ιστορική για την Κύπρο τράπεζα.

Ανδρέας Βγενόπουλος: Όπως επιθετικά, με αυτοπεποίθηση και χωρίς να υπολογίζει εμπόδια στον δρόμο, ανέλαβε τη Λαϊκή το 2006, έτσι πορεύθηκε καθόλη την πορεία του στην τράπεζα ο Ανδρέας Βγενόπουλος. Μέσω της δικής του «κυριαρχίας» η τράπεζα προχώρησε στην περίφημη τριπλή συγχώνευση - Λαϊκή, Egnatia και Marfin Bank - ενώ τα σημάδια κόπωσης του ομίλου φάνηκαν από τα τέλη του 2011, όταν αποτάθηκε για εξεύρεση ρευστότητας στην ΕΚΤ. Το… ρεπερτόριο δηλώσεων και κατηγοριών του για την Κύπρο κορυφώθηκε το 2009, όταν εξέφρασε πρόθεση για μεταφορά της έδρας της Λαϊκής από την Κύπρο στην Ελλάδα. «Έπεα πτερόεντα» χαρακτηρίστηκαν οι εν λόγω δηλώσεις, όπως και πολλές άλλες, για το γερασμένο πολιτικοοικονομικό σύστημα της Κύπρου και τη διαπλοκή. Ποτέ δεν παραδέχτηκε ευθύνη για όσα δεινά επήλθαν στη Λαϊκή Τράπεζα, ενώ παράλληλα κατηγόρησε και μάλιστα έντονα όσους τον διαδέχτηκαν στον οργανισμό και όσους… τόλμησαν να αμφισβητήσουν το «αλάθητό» του.

Ευθύμιος Μπουλούτας: Ανέλαβε καθήκοντα CEO καθ’ υπόδειξη του Ανδρέα Βγενόπουλου και παρέμεινε στην τράπεζα ως το δεξί χέρι του πάλαι ποτέ ισχυρού ανδρός. Ευθυγραμμίστηκε πλήρως με τη γραμμή Βγενόπουλου, κατηγορήθηκε πολλάκις για την απουσία από την Κύπρο, ενώ αποχώρησε μαζί με τον επικεφαλής της MIG τέλη του 2011. Ο Ευθύμιος Μπουλούτας έκτισε, πάντως, καλό όνομα σε όσους τον συναναστρέφονταν, ενώ όσοι καλόβουλα του επιρρίπτουν ευθύνες τονίζουν ότι έχασε τον έλεγχο ατόμων με βάση την Κύπρο, που είχαν την ευθύνη για δάνεια προς κυπριακές επιχειρήσεις.

Δημήτρης Σπανοδήμος: Τοποθετήθηκε από τον Ανδρέα Βγενόπουλο στη Marfin Laiki, το 2009, ως επικεφαλής του νευραλγικού τμήματος διαχείρισης κινδύνων της τράπεζας. Ο αποβιώσας Δημήτρης Σπανοδήμος, στενός συνεργάτης του Βγενόπουλου, φίλος και άνθρωπος εμπιστοσύνης που επέλεξε να πορευθεί βάσει των απαιτήσεων του προέδρου της Marfin Laiki. Για τη δουλειά που κλήθηκε να κάνει κρίνεται ότι απέτυχε, γιατί οι κίνδυνοι ήταν πολλοί, μεγάλοι και σε διάφορα επίπεδα. Και μιλώντας για κινδύνους αναφέρουμε ενδεικτικά τα ελληνικά ομόλογα, τη μεγάλη και αλόγιστη πιστωτική επέκταση και τη διεθνή παρουσία σε σαθρές δομές.

Χρήστος Στυλιανίδης: Διατελώντας διευθυντικό στέλεχος για πολλά χρόνια, φτάνοντας, μάλιστα, στη θέση του CEO σε μια δύσκολη περίοδο, ο Χρήστος Στυλιανίδης πορεύθηκε στη Λαϊκή Τράπεζα αλλάζοντας πολλά στρατόπεδα και έχοντας τις δικές του ευθύνες για την κατάρρευση. Έχει πολλάκις χαρακτηριστεί ως yes-man του Βγενόπουλου, λόγω της ευρύτερης στάσης Κύπριων έναντι της ελληνικής διοίκησης της τράπεζας. Όταν ανέλαβε καθήκοντα CEO, μετά την αποχώρηση Βγενόπουλου - Μπουλούτα, κατηγόρησε μαζί με τους Κουννή και Λυσάνδρου τους αποχωρήσαντες για τις επιλογές τους. Στην πορεία, ωστόσο, και ο ίδιος απέτυχε να ανακεφαλαιοποιήσει τη Λαϊκή, να περιορίσει τα NPLs και την εξάρτηση από τον ELA αλλά και την πορεία προς την καταστροφή.

Παναγιώτης Κουννής: Στέλεχος με εμπειρία πολλών ετών στη Λαϊκή Τράπεζα και σε διευθυντικές θέσεις, όπως εκείνη του  επικεφαλής στη Λαϊκή Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και του διευθυντή εμπορικών επιχειρήσεων.  «Χρεώνονται» στον Παναγιώτη Κουννή πολλά επιχειρηματικά δάνεια τα οποία εξελίχθηκαν σε μη εξυπηρετούμενα. Παράλληλα, είναι από τα άτομα που συμπορεύθηκαν με την τάξη πραγμάτων Βγενόπουλου στη Λαϊκή, ενώ με την αποχώρησή του ήταν εξ εκείνων που κατηγόρησαν την παλιά διοίκηση. Σημειώνεται ότι διετέλεσε και μέλος του ΔΣ επί εποχής Βγενόπουλου στη Λαϊκή Τράπεζα.

Νεοκλής Λυσάνδρου: Κατέχοντας διευθυντικές θέσεις από τη δεκαετία του 1990 στη Λαϊκή Τράπεζα και θέσεις στο ΔΣ από την εποχή Βγενόπουλου κι έπειτα, «φορτώνεται» ευθύνες για κυπριακά δάνεια που δόθηκαν σε μεγάλες επιχειρήσεις του τόπου. Η στάση του, όταν αποχώρησαν οι Βγενόπουλος -Μπουλούτας ευθυγραμμίστηκε με των Κουννή και Στυλιανίδη, με σκληρή κριτική κατά των αποχωρησάντων, παρά το γεγονός ότι με την κάθοδο Βγενόπουλου στην Κύπρο επέλεξε να ανέβει στο τρένο της δικής του κυριαρχίας. Ήταν κάποια στιγμή ακόμη και αντιπρόεδρος, δηλαδή, δεύτερος τη τάξει στο ΔΣ της Λαϊκής.

ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΣ
Τα τσιφλίκια της καταστροφής  
Αυθαίρετες πρακτικές και μηδενική εποπτεία οδήγησαν στην κατάρρευση των μικρών «βασιλείων», που έκτισαν στην άμμο οι αξιωματούχοι των Συνεργατικών Πιστωτικών Ιδρυμάτων. Μαζί κατέρρευσε και το συνεργατικό οικοδόμημα για το οποίο η Κύπρος ήταν πάντα τόσο περήφανη.

Ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας και ο κοινωνικός του ρόλος αποδείχθηκαν δίκοπο μαχαίρι για τον συνεργατισμό, καθώς ήταν οι αξίες που τον ανέδειξαν και ταυτόχρονα το σαράκι του. Ο τοπικός χαρακτήρας, η ενεργός συμμετοχή των τοπικών Αρχών και αξιωματούχων στις επιτροπές των ΣΠΙ και συνεπώς στη λήψη των αποφάσεων μετέτρεψαν τον συνεργατισμό σε αγαθοεργές ίδρυμα, παρερμηνεύοντας τις αξίες του.

Συχνά οι επικεφαλής αδυνατούσαν να αντιληφθούν ότι για να διατηρήσει ο συνεργατισμός τον κοινωνικό του ρόλο έπρεπε πρωτίστως να δημιουργεί κέρδος ως εταιρεία. Αντί αυτού, τα δάνεια δινόντουσαν αλόγιστα και χωρίς εξασφαλίσεις, ενώ εντοπίστηκαν και περιστατικά όπου τοπικά σωματεία λάμβαναν δάνεια και οι δόσεις τους «πληρωνόντουσαν» από τα ίδια τα ΣΠΙ υπό τη μορφή ετήσιας χορηγίας σε αυτά τα σωματεία.

Αρκετοί αξιωματούχοι είχαν μετατρέψει την αυτονομία σε αυθαιρεσία και τα ΣΠΙ σε τοπικά βασίλεια, θεωρώντας καθήκον τους να διασφαλίσουν τα συμφέροντα των δανειοληπτών - μελών τους και όχι των καταθετών. Εξάλλου, για την έγκριση ενός δανείου ο δανειολήπτης εξεταζόταν στη βάση της εμπράγματης εξασφάλισης που διέθετε και όχι στη δυνατότητα αποπληρωμής του. Κι όσο οι τιμές των ακινήτων ανέβαιναν κανείς δεν είχε πρόβλημα με τη συγκεκριμένη πρακτική.

Όλα αυτά με τις ευλογίες του επί δεκαετίες Εφόρου Συνεργατικής Ανάπτυξης, Ερωτόκριτου Χλωρακιώτη, ο οποίος ως αρμόδια εποπτική Αρχή υπήρξε εξαιρετικά χαλαρός. Με το πέρασμα του χρόνου και τις εποπτικές Αρχές να εθελοτυφλούν, οι καταθέσεις άρχισαν να μετατρέπονται σε μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Τότε ο όρος NPL ήταν ακόμα άγνωστος και όλοι προτιμούσαν να κρύβουν τα προβλήματα κάτω από το τραπέζι. Ύστερα, ακόμα και υψηλόβαθμα στελέχη του συνεργατισμού είχαν δραστηριοποιηθεί στον τομέα των ακινήτων είτε άμεσα είτε έμμεσα, διατηρώντας συνεργασίες με μεγαλοεπιχειρηματίες του κλάδου, ενώ διέθεταν προνομιακή πληροφόρηση για αλλαγές σε πολεοδομικές ζώνες.

Σιγή ιχθύος  
Το περίφημο συνεργατικό οικοδόμημα είχε καταντήσει ένα γυαλιστερό περιτύλιγμα με σαθρό περιεχόμενο. Ακόμα και τα κέρδη που εμφάνιζαν ορισμένες εταιρείες ήταν πλασματικά, καθώς δεν ήταν υποχρεωμένες να μην αναγνωρίζουν τόκους από τα μη εξυπηρετούμενα κέρδη και συνεπώς η κερδοφορία στα βιβλία δεν επηρεαζόταν.
Σε όλο αυτό τον φαύλο κύκλο οι εποπτικές Αρχές των ΣΠΙ τηρούσαν σιγή ιχθύος, για να μην εκθέσουν άτομα τα οποία είχαν καταχραστεί τη θέση και την εξουσία τους. Στις εκθέσεις επιτόπιου ελέγχου του Εφόρου, τις οποίες υπέγραφε ο ίδιος, καταγράφονταν ουκ ολίγες παρατυπίες, για τις οποίες, όμως, δεν λήφθηκαν ποτέ μέτρα. Η ελεγκτική υπηρεσία Συνεργατικών Εταιρειών δεν διενεργούσε εμπεριστατωμένους ελέγχους και γενικά κανείς δεν τολμούσε να εκθέσει άτομα που αποτελούσαν τη «σημαία» του κινήματος για χρόνια.

Όσοι επιχείρησαν να φέρουν στην επιφάνεια τις προβληματικές πρακτικές περιθωριοποιήθηκαν και αγνοήθηκαν πανηγυρικά με την ηγεσία να λειτουργεί δογματικά και με δικτατορικό τρόπο. Όπως αποδείχθηκε, στην 78χρονη ιστορία του ο συνεργατισμός δεν είχε ποτέ ηγεσία με όραμα, τόλμη και βούληση για να λάβει αναγκαίες και επώδυνες αποφάσεις, πλήττοντας τα συμφέροντα μερικών. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, καθώς η εποπτεία του συνεργατισμού μεταφέρθηκε στην Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου και λειτουργεί υπό το καθεστώς 19 ανεξάρτητων εταιρειών.

Απόλυτος άρχων και οι άλλοι                                                                          
Ερωτόκριτος Α. Χλωρακιώτης: Ο απόλυτος άρχοντας του συνεργατικού κινήματος. Το 1981 διορίστηκε Διοικητής και Έφορος του συνεργατισμού και για τα επόμενα 20, περίπου, χρόνια κινούσε τα νήματα, αποτελώντας την ηγετική του μορφή. Ήταν ο άνθρωπος που έλεγχε και γνώριζε τα πάντα, επιλέγοντας να «τακτοποιεί» τις παρατυπίες κάτω από το χαλί. Με τη δυναμική του προσωπικότητα κανείς δεν τολμούσε να τον αμφισβητήσει. Το 2004 διορίστηκε γενικός διευθυντής της Συνεργατικής Κεντρικής Τράπεζας, παίρνοντας τη θέση του προκατόχου του εν μια νυκτί. Ούτε από αυτή τη θέση, όμως, τόλμησε να βγάλει οτιδήποτε στη φόρα, καθώς ως πρώην Έφορος γνώριζε ότι θα καταλογίζονταν ευθύνες και στον ίδιο. Το «πρόσωπο» του συνεργατισμού άρχισε να αλλοιώνεται όταν κατηγορήθηκε για προνομιακή μεταχείριση και μη επαρκή κάλυψη δανείων στη ΣΠΕ Στροβόλου.

Κωνσταντίνος Λύρας: Ανέλαβε Έφορος μετά την αποχώρηση Χλωρακιώτη, ενώ για πολλά χρόνια ήταν ο δεύτερος τη τάξει στην ιεραρχία του θεσμού που όφειλε να εποπτεύει τη λειτουργία του συνεργατικού κινήματος. Ούτε ως βοηθός αλλά ούτε και ως Έφορος έδειξε την τόλμη που χρειαζόταν για να ξεσκεπάσει τις ατασθαλίες που γνώριζε ότι συνέβαιναν στα ΣΠΙ. Προτίμησε να καλύψει τους τότε παρανομούντες, γνωρίζοντας ότι αν μιλούσε θα προέκυπταν ευθύνες για τον ίδιο και τον προκάτοχό του, αλλά και για υψηλόβαθμα στελέχη που ήταν για χρόνια φίλοι και συνεργάτες.

Δημητράκης Σταύρου: Διορίστηκε στη θέση του γραμματέα - διευθυντή της Συνεργατικής Πιστωτικής Εταιρείας Στροβόλου το 1985 και το όνομά του έγινε συνώνυμο με τον συνεργατισμό. Μάλιστα, ήταν από τους μεγαλύτερους πολέμιους οποιωνδήποτε αλλαγών που θα επέφεραν έναν πιο τραπεζικό προφίλ στο κίνημα. Διοικώντας μια από τις ισχυρότερες ΣΠΕ έλυνε και έδενε στο κίνημα, έχοντας ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με τον Χλωρακιώτη.

Δρ Νέαρχος Ιωάννου: Από τα λίγα στελέχη του συνεργατισμού που εργάστηκαν και σε τράπεζες. Το 2006 ανέλαβε γενικός διευθυντής του Συνεργατικού Ταμιευτήριου Λεμεσού. Αν και δεν ήταν από τις παλιές καραβάνες του κινήματος, η θέση του ως διοικητή της μεγαλύτερης συνεργατικής εταιρείας του επέτρεπε να γνωρίζει πολλά. Χαρακτηρίζεται ως ένα αξιόλογο στέλεχος με δομημένη σκέψη, που όμως δεν κατάφερε να ανατρέψει το σαθρό σύστημα και να προωθήσει ριζικές αλλαγές.

Γιώργος Μαρίνου: Ανέλαβε τη διεύθυνση της Συνεργατικής Πιστωτικής Εταιρείας Μακράσυκας από τον πατέρα του, Μαρίνο Μαρίνου, το 1987. Αφυπηρέτησε διατηρώντας ρόλο σύμβουλου και τη σκυτάλη παρέδωσε στον γιό του Μαρίνο Μαρίνου (τον νεότερο). Μαζί με την ηγεσία του κληροδότησε και αρκετές παρατυπίες, με αποτέλεσμα ο τελευταίος, αν και χαρακτηριζόταν αξιόλογο στέλεχος, να οδηγηθεί σε παραίτηση κατόπιν έρευνας της Κεντρικής, που έφερε στο φως ατασθαλίες.