Η ‘μάστιγα’ των δανείων σε ξένο νόμισμα

Κατά την περίοδο 2006-2009, χιλιάδες δανειολήπτες πήραν δάνεια σε ξένο νόμισμα (κυρίως σε ελβετικό φράγκο και ιαπωνικό γεν). Όλοι αυτοί οι δανειολήπτες έχουν περιέλθει σε μία εξαιρετικά δύσκολη οικονομική κατάσταση κυρίως λόγω της επιδείνωσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας.

Παρά την μακρόχρονη και σταθερή εξυπηρέτηση των συγκριμένων δανείων, το ανεξόφλητο κεφάλαιο παραμένει κοντά στα επίπεδα της αρχικής εκταμίευσης του δανείου ενώ σε πολλές περιπτώσεις αυτό το κεφάλαιο υπερβαίνει το ποσό της αρχικής εκταμίευσης. Τα δάνεια αυτά, σήμερα δεν μπορούν να μετατραπούν σε ευρώ καθώς η μετατροπή αυτή θα κλειδώσει την σημερινή μη-πραγματοποιηθείσα συναλλαγματική ζημιά (crystallisation of losses).

Στα δάνεια σε ξένο νόμισμα, το κόστος δανεισμού είναι αόριστο για τον δανειολήπτη, όχι όμως εξαιτίας της διακύμανσης του επιτοκίου (το οποίο οριοθετείται  με βάση το επιτόκιο αναφοράς). Αντίθετα, το πρόβλημα εδώ είναι η διακύμανση του ίδιου του κεφαλαίου που καλείται να αποπληρώσει ο δανειολήπτης. Είναι ένα ‘κεφάλαιο’, το ύψος του οποίου διαμορφώνεται από διάφορους εξωγενείς παράγοντες  καθιστώντας ‘μη βιώσιμο’ το πραγματικό κόστος του δανείου.   Για τους λόγους αυτούς, η χορήγηση δανείων σε ξένο νόμισμα είναι μία προβληματική εμπορική πρακτική καθώς αντιστρατεύεται την αρχή του υπεύθυνου δανεισμού που στηρίζεται στην προβλεψιμότητα των μελλοντικών υποχρεώσεων. Όταν οι διαστάσεις του προβλήματος έγιναν αντιληπτές, όλα τα πιστωτικά ιδρύματα στην Κύπρο αποστασιοποιήθηκαν από τέτοιου είδους χορηγήσεις εξαιτίας ακριβώς της επικινδυνότητας των συγκεκριμένων δανείων.

Οι δανειολήπτες αδυνατώντας να κατανοήσουν τον σύνθετο χαρακτήρα των δανείων σε ξένο νόμισμα, πήραν τις αποφάσεις τους με βάση τις διαθέσιμες (από τις τράπεζες) πληροφορίες οι οποίες όμως στις πλείστες περιπτώσεις περιορίζονταν ή εστίαζαν στη σύγκριση του επιτοκίου του δανείου σε ευρώ με εκείνο του δανείου σε ξένο νόμισμα. Μοιραία οι καταναλωτές εμπιστεύονταν την πρόταση της τράπεζας και παράβλεπαν τους μελλοντικούς κινδύνους. Επομένως, οι τράπεζες έχουν πράγματι υποχρέωση, με βάση τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς καλής πίστης και της διαφάνειας, να μην επιδιώκουν μονομερώς την διαφύλαξη των δικών τους συμφερόντων. Η τράπεζα έχει υποχρέωση πριν χορηγήσει στον πελάτη ένα δάνειο σε ξένο συνάλλαγμα, όχι μόνο να τον ενημερώσει για τους κινδύνους που θα κληθεί να αντιμετωπίσει στην πιθανή περίπτωση που επιδεινωθεί σε βάρος του πελάτη η συναλλαγματική ισοτιμία αλλά και να  διερευνήσει τη δυνατότητά του να αντιληφθεί αλλά και να αντιμετωπίσει τους κινδύνους αυτούς.

Η υποχρέωση ενημέρωσης και διαφώτισης δεν περιορίζεται σε μία γενική αναφορά για τον συναλλαγματικό κίνδυνο. Επεκτείνεται σε ένα πλήθος καθηκόντων όπως ενημέρωση για τα χαρακτηριστικά και τις γνώσεις που πρέπει να έχει ο πελάτης για να επιλέξει δάνειο σε συνάλλαγμα, προειδοποίηση για τους κινδύνους που μπορούν να ανακύψουν - με την παράθεση μάλιστα παραδειγμάτων δυσμενούς εξέλιξης της συναλλαγματικής ισοτιμίας - ώστε να γίνουν εύκολα κατανοητοί από τον δανειολήπτη, κτλ.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως μεγάλη μερίδα των καταναλωτών που οδηγήθηκε στη λήψη των δανείων αυτών, δεν έτυχαν της απαιτούμενης διαφώτισης και ασφαλώς δεν μπορούσαν να αντιληφθούν τους εν λόγω κινδύνους αφού σε τέτοια περίπτωση θα είχαν επιλέξει ένα δάνειο σε ευρώ. Τραγική ειρωνεία είναι πως αν δανείζονταν σε ευρώ, εξαιτίας της καθοδικής πορείας των επιτοκίων αναφοράς (ΕΚΤ, Euribor) από τα τέλη του 2008, έτσι κι αλλιώς θα είχαν το χαμηλό επιτόκιο στο οποίο απέβλεπαν εξ’ αρχής, ιδίως με βάση τα σημερινά δεδομένα.
 
Η έξοδος από την κινούμενη άμμο των δανείων ξένου νομίσματος είναι εφικτή. Οι δανειολήπτες ‘δικαιούνται’ αναδρομική αποκατάσταση της αποπληρωμής και εξόφλησης του δανείου τους με βάση το κεφάλαιο που πραγματικά έλαβαν. Ήδη οι ελληνικές τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο έχουν λάβει τα ανάλογα μέτρα για αποκατάσταση της συναλλαγματικής ζημιάς των δανειζόμενων κάτω από συγκεκριμένους όρους. Το ίδιο αναμένεται να πράξουν και οι κυπριακές τράπεζες προτού μεγάλος αριθμός δανειοληπτών κινηθούν νομικά (υπάρχουν ήδη αρκετές νομικές αποφάσεις για αναδρομική αποκατάσταση και μετατροπή των δανείων σε ευρώ με τις τράπεζες να απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της συναλλαγματικής ζημιάς και τις υπερχρεώσεις όπως τόκους υπερημερίας, κτλ).