Ποιο το μέλλον των τομέων της οικονομίας

Γεωργία, Δασική Βιομηχανία και Αλιεία

Ο τομέας είναι μικρός και φθίνει. Εντούτοις θα μπορούσε να ενδυναμωθεί με την εστίαση σε καλλιέργειες στις οποίες έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα λόγω γεωγραφίας και κλίματος, καθώς και τις βιολογικές καλλιέργειες (συμπεριλαμβανομένης και της ιχθυοτροφίας). Οι εξαγωγές προϊόντων στις βόρειες χώρες της ΕΕ κατά τους χειμερινούς μήνες και δη βιολογικών προϊόντων θα μπορούσαν να αυξηθούν. Τεράστια άλματα έχουν γίνει στην παραγωγή ποιοτικών οίνων, προϊόντα τα οποία όμως δεν εξάγονται σε μεγάλες ποσότητες. Παραδοσιακά προϊόντα, όπως το χαλούμι και τα κρασιά, θα μπορούσαν να αποφέρουν ακόμα μεγαλύτερα έσοδα και να αποτελέσουν σημαντική γέφυρα και διαφήμιση για τον τόπο. Οι διαδρομές στα οινοποιεία που έχουν δημιουργηθεί θα ήταν πιο δημοφιλείς αν τα κρασιά μας ήταν πιο γνωστά διεθνώς. Σε κάθε περίπτωση η ποιότητα των προϊόντων μας πρέπει να είναι πολύ υψηλή, κάτι που εξασφαλίζεται με την υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων και προτύπων καλλιέργειας.

Οι προσπάθειες αναζωογόνησης της βιοτεχνίας και των παραδοσιακών προϊόντων θα μπορούσαν να ενταχθούν ως κατεύθυνση στις Τεχνικές Σχολές με σκοπό τόσο την επαναφορά και βελτίωση των ίδιων των προϊόντων αλλά και την προσφορά τοπικού χρώματος προς τις χιλιάδες επισκεπτών που μάταια αναζητούν ενθύμια και τοπικά προϊόντα.
Οι δασικές βιομηχανίες θα μπορούσαν να ενδυναμώσουν τις προσπάθειες ανακαίνισης παραδοσιακών οικοδομών. Ο κυπριακός πεύκος προσφέρει ξυλεία άριστης ποιότητας σε μικρές όμως ποσότητες.

Ένα σημαντικό εμπόδιο στην εμπορική αξιοποίηση της γεωργικής μας γης είναι η μικρή έκταση της καλλιεργήσιμης γης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον κάθε παραγωγό ξεχωριστά.  Εισηγούμαστε λύσεις όπως τον αναδασμό και τη συλλογική εκμετάλλευση παραπλήσιων τεμαχίων, ίσως με κάποια κυβερνητικά κίνητρα.

Λατομεία και παραγωγή πέτρας

Παρόλο ότι αυτοί είναι μικροί τομείς, οι δραστηριότητες τους συνάδουν με την ανάγκη αναπαλαίωσης των ιστορικών μας κέντρων και χώρων (π.χ. κατασκευή πλίνθων, εξόρυξη πέτρας και γυψομαρμάρων) και μπορούν να ενδυναμωθούν. Έρευνες για εξεύρεση χρυσού και άλλων μετάλλων φαίνεται ότι γίνονται στο Τρόοδος και πρέπει να ενθαρρυνθούν τουλάχιστον με την ταχεία ολοκλήρωση των απαραίτητων διαδικασιών.

Κατασκευές

H κρίση επέφερε ένα μεγάλο πλήγμα στον τομέα των κατασκευών. Υπάρχει πλέον υπερπροσφορά συμβατικών οικοδομών και πτωτική τάση των τιμών. Η κατασκευή, κυρίως από ξένους εργάτες, οικοδομών προς πώληση είναι καθόλα θεμιτή αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μοντέλο βιώσιμης και μακροχρόνιας ανάπτυξης. Σε μεγάλο βαθμό αποτελεί πώληση ενός περιουσιακού στοιχείου (της γης) σε ξένους αγοραστές με τα έσοδα να χρησιμοποιούνται για καταναλωτικούς παρά επενδυτικούς σκοπούς. Κατά πόσον μία τέτοια κατασκευή επιφέρει μακροχρόνια οφέλη δεν μπορεί να κριθεί εκ προοιμίου. Στην κάθε περίπτωση, πρέπει να εξετάζουμε τι απομένει και τι περαιτέρω οικονομική δραστηριότητα δημιουργείται όταν τελειώσει η κατασκευαστική φάση ενός έργου. 

Περαιτέρω κατασκευές θα έχουν πιο ξεκάθαρα αναπτυξιακά οφέλη αν είναι στοχευμένες προς τη συμπλήρωση έργων όπως τις υποδομές για την εκμετάλλευση φυσικών πόρων, την αναπαλαίωση των ιστορικών κέντρων και χώρων προς βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών στην Κύπρο, και την ενεργειακή αναβάθμιση
κτηρίων. 

Τουρισμός

Ο τομέας του Τουρισμού είναι και θα παραμείνει ένας από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας. Οι προσπάθειες προς την ανάπτυξη ‘ποιοτικού’ τουρισμού (πχ. η προσφορά ιατρικών υπηρεσιών ή/και ο αναρρωτικός τουρισμός, συνεδριακός και αθλητικός τουρισμός, μαρίνες, καζίνο, γκολφ, κ.α.) είναι καλοδεχούμενες εφόσον δεν επιβαρύνουν το κράτος, αν μπορούν να χρηματοδοτηθούν ορθολογικά, και αν είναι επικερδείς. 

Η προβολή του τόπου σε ‘νέους’ χώρους (όπως χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, Αραβικά κράτη, Κίνα, Ινδία, και αλλού) είναι αναγκαία. Όλες αυτές οι προσπάθειες θα αποδώσουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό αν οι τοπικές υποδομές αναβαθμιστούν (δημόσιες συγκοινωνίες, αναπαλαίωση ιστορικών κέντρων και χώρων, πεζόδρομοι, αστικοί χώροι πρασίνου, ώρες λειτουργίας μουσείων, κα.) και αν η τοπική κουλτούρα και παραγωγή προϊόντων βελτιωθεί. Ο ‘ποιοτικός’ τουρισμός τον οποίο συχνά επικαλούμαστε απαιτεί ποιότητα ζωής για τους ντόπιους κατοίκους και τουλάχιστον κάποια επαφή με τους γηγενείς, αντί το προσωρινό εργατικό δυναμικό από το οποίο εξυπηρετείται σήμερα. 

Οι προσπάθειες προσέλκυσης χειμερινού τουρισμού δεν έχουν καρποφορήσει ίσως γιατί αποσκοπούσαν στην αύξηση της πληρότητας παραθαλάσσιων ξενοδοχείων τοποθετημένων μακριά από τα κέντρα των πόλεων και των υποδομών μας. Το μοντέλο αυτό εξυπηρετεί μεν επισκέπτες σύντομης διάρκειας (μία ή δύο εβδομάδων) κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αλλά δεν προσφέρεται προς αποφυγήν του χειμώνα (‘παραχειμερισμό’ εν αντιθέσει με την έννοια του παραθερισμού την οποία γνωρίζουμε).Ο πληθυσμός της ΕΕ και άλλων χωρών με δυσμενείς χειμερινές συνθήκες γερνά και το ενδιαφέρον για επισκέψεις αρκετών μηνών προς αποφυγήν του χειμώνα εντείνεται. Το μοντέλο του ‘ήλιου και θάλασσας’ προσφέρεται μόνο σε περιορισμένο βαθμό για ‘παραχειμερισμό’ αφού οι μακροχρόνιες χειμερινές παραμονές απαιτούν πρόσβαση σε ποιοτικές υποδομές, σύνθετες καθημερινές ενασχολήσεις, και σίγουρη
ιατρική φροντίδα.

Προς ενδυνάμωση του χειμερινού τουρισμού χρειάζεται να προσαρμόσουμε τα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Μεγάλος αριθμός άδειων καταστημάτων και άλλων χώρων στα κέντρα των πόλεων θα μπορούσαν να ενοποιηθούν και να διαμορφωθούν σε ελκυστικά καταλύματα για ξένους οι οποίοι επιθυμούν να περάσουν το χειμώνα σε ένα πιο ήπιο και ευχάριστο κλίμα. Οι επισκέπτες αυτοί μάλλον δεν θα έχουν αυτοκίνητα και δεν θα συμβάλλουν στην κυκλοφοριακή συμφόρηση. Οι πεζόδρομοι, η εύκολη πρόσβαση σε εστιατόρια, καφέ, μουσεία, γκαλερί, χώρους πρασίνου, σε άλλους χώρους αναψυχής, αλλά και στο διαδίκτυο και στις δημόσιες συγκοινωνίες εξυπηρετούν αυτή τη στρατηγική κατεύθυνση.

Η προσέλκυση ‘παραχειμεριστών’ απαιτεί πρόσβαση σε παραπλήσιες νοσηλευτικές μονάδες οι οποίες θα μπορούν να επιλύουν προβλήματα ρουτίνας και σε νοσοκομεία/κλινικές για πλέον σοβαρά προβλήματα. Με καλύτερες προσβάσεις σε ποιοτικές ιατρικές υπηρεσίες θα μπορούσαμε επίσης να προσελκύσουμε ξένους για σκοπούς ανάρρωσης οι οποίοι το χειμώνα θα προτιμούσαν τα κέντρα των πόλεων. Το μοντέλο συνάδει και με την ενδυνάμωση του τοπικού χρώματος και κουλτούρας που έχει προαναφερθεί, εξέλιξη που θα προσελκύσει και περισσότερους τουρίστες γενικότερα.

Τα καταλύματα που θα δημιουργηθούν θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες κάποιων ατόμων της τρίτης ηλικίας –ντόπιων και ξένων – ολόχρονα. Σε περίπτωση που η ζήτηση για τέτοιους χώρους δεν είναι ικανοποιητική κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, κάποιοι χώροι θα μπορούσαν να ενοικιαστούν σε τιμές που θα προσελκύσουν ενδιαφέρον από βραχυχρόνιους τουρίστες. Το επιχείρημα ότι τα κέντρα των πόλεων δεν είναι ελκυστικά τον Ιούλιο και Αύγουστο είναι χωρίς περιεχόμενο αφού τώρα οι υπό συζήτηση χώροι είναι κενοί καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

Τα καταλύματα θα πρέπει να ικανοποιούν πολεοδομικούς περιορισμούς, όχι όμως να απαιτούν απαραίτητα την έγκριση του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού, διαδικασία που αυξάνει το κόστος και μπορεί να λειτουργήσει ως προστατευτικός μηχανισμός για τις υφιστάμενες ξενοδοχειακές μονάδες. Η αγορά έχει ήδη ξεπεράσει τον ΚΟΤ αφού υπηρεσίες όπως το airbnb.com ήδη προσφέρουν πάρα πολλές επιλογές διαμονής στην Κύπρο οι οποίες μάλλον δεν έχουν τύχει της έγκρισής του. Μια τέτοια αναπτυξιακή πρωτοβουλία θα μπορούσε ίσως να αντλήσει πόρους από την ΕΕ. Εισηγούμαστε μία εις βάθος μελέτη των θεμάτων που αφορούν τον τομέα.

Χρηματοοικονομικός και ασφαλιστικός τομέας

Ο τραπεζικός τομέας είναι βεβαίως ένας από τους βασικότερους τομείς της οικονομίας και δεν νοείται υγιής ανάπτυξη χωρίς ένα υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Πολλές από τις ιστορικές δραστηριότητες του τομέα θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν ξανά εντός ενός καλύτερου εποπτικού πλαισίου και στα πλαίσια μίας υποβοηθητικής εθνικής στρατηγικής. Η έκθεση Lascelles (σελ. 56) αναφέρει επί λέξη: “Although the shock to Cyprus’ ambitions as an 
international financial centre has been severe, it is possible to identify the steps that would be needed to bring about its recovery”. Η έκθεση είναι υψηλής ποιότητας και περιέχει πληθώρα παρατηρήσεων και εισηγήσεων οι οποίες πρέπει να μελετηθούν και ει δυνατόν να υιοθετηθούν. 

Επισημαίνουμε και ανησυχούμε για το γεγονός ότι ο τραπεζικός τομέας επιβλέπεται από λειτουργούς της Κεντρικής Τράπεζας που, θεσμικά, ανήκουν στην ίδια συντεχνία (ΕΤΥΚ) όπως και αυτοί τους οποίους επιτηρούν. Πιστεύουμε ότι οι αυτό πρέπει να διορθωθεί άμεσα, στα πλαίσια της συντονισμένης προσπάθειας που γίνεται τώρα για να ανακτήσει ο τραπεζικός τομέας την απαραίτητη εμπιστοσύνη.

Ο ασφαλιστικός τομέας παραδοσιακά συνδεόταν με τον τραπεζικό τομέα, αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο. Ο τομέας, όπως πολλοί άλλοι, έχει πληγεί από την κρίση, όμως σε βάθος χρόνου θα μπορούσε να ανακάμψει.