Η χρηματοδότηση της νέας οικονομίας και εναλλακτικές επιλογές

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για επανεκκίνηση της οικονομίας μας και επιστροφή στην ανάπτυξη είναι προφανώς η έλλειψη επαρκούς ρευστότητας στην αγορά, που είναι αναγκαία για να χρηματοδοτηθούν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις. Αυτό είναι φυσικό  δεδομένου του γεγονότος ότι σχεδόν το σύνολο της χρηματοδότησης προέρχεται από τον τραπεζικό τομέα. Και είναι βέβαια γνωστά σε όλους μας τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες, καθώς και η ανάγκη που υπάρχει για απομόχλευση.

Η απομόχλευση αυτή θα πάρει κάποιο χρόνο, ενώ κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας οι τράπεζες θα είναι απρόθυμες να παραχωρούν νέα δάνεια. Πώς μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε αυτό το επείγον ζήτημα; Θα ήταν, μήπως, δυνατό να συμβεί κάτι δραστικό με τις τράπεζες το οποίο να τους επιτρέψει να παρέχουν ρευστότητα στην αγορά; Θα μπορούσαμε να βρούμε ή να αναπτύξουμε εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης, δηλαδή μη τραπεζική χρηματοδότηση;

Πολύ σημαντικό ασφαλώς είναι το γεγονός, ότι η Τράπεζα Κύπρου έχει καταφέρει πρόσφατα να αυξήσει το μετοχικό της κεφάλαιο κατά  ένα δισεκατομμύριο ευρώ μέσω τοποθέτησης νέων μετοχών από ξένους επενδυτές, δεδομένου ότι θα αυξήσει τον δείκτη της κεφαλαιακής της επάρκειας, θα της επιτρέψει να περάσει με ευκολία τα επικείμενα τεστ αντοχής  της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και κατά συνέπεια, θα επαναφέρει την εμπιστοσύνη στο σύστημα.  Ευελπιστώ ότι η Ελληνική Τράπεζα θα βρει και εκείνη τρόπους να αυξήσει το μετοχικό της κεφάλαιο πριν από τα τεστ αντοχής (με την έκδοση περισσότερων μετοχών ή με την μετατροπή μετατρέψιμων ομολογιακών δανείων σε μετοχικό κεφάλαιο) και ότι η Συνεργατική Κεντρική Τράπεζα θα καταφέρει να περάσει τα τεστ αντοχής χωρίς οποιανδήποτε επιπρόσθετη στήριξη εκ μέρους της κυβέρνησης. Επιπλέον, το νομικό πλαίσιο σχετικά με τις κατασχέσεις και τις αναγκαστικές πωλήσεις υποθηκευμένων ιδιοκτησιών θα πρέπει να εγκριθεί και να τεθεί σε εφαρμογή, κυρίως για να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης για τους δανειολήπτες που έχουν την δυνατότητα, αλλά είναι απρόθυμοι τώρα να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους, ώστε να αρχίσουν να πληρώνουν τις οφειλές τους. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος δυστυχώς. Αν αυτά συμβούν, αναμένω ότι μέχρι την αρχή του επόμενου έτους η κατάσταση μπορεί να βελτιωθεί με τουλάχιστον πιο αποτελεσματικές αναδιαρθρώσεις να πραγματοποιούνται σχετικά με τα προβληματικά δάνεια. Είναι επίσης σημαντικό όπως στη διαδικασία αναδιάρθρωσης τα δανειστικά επιτόκια μειωθούν σταδιακά, δεδομένου ότι είναι πολύ δύσκολο για τους ιδιώτες και τις επιχειρήσεις να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους. Εντούτοις, όπως τόνισα  πιο  πάνω, δεν το βλέπω να παραχωρούνται πολλά νέα δάνεια, αφού θα πρέπει να συνεχιστεί η διαδικασία απομόχλευσης.

Ως εκ τούτου και με δεδομένο ότι ο τραπεζικός τομέας δεν θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσει επαρκώς τη νέα οικονομία, θα χρειαστεί να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους. Αυτή είναι μια τάση που θα δούμε όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αφού οι κεφαλαιακές απαιτήσεις έχουν γίνει πιο αυστηρές μετά τις πρόσφατες πτωχεύσεις τραπεζών, η τραπεζική χρηματοδότηση θα αντικατασταθεί σταδιακά από άλλες μορφές και πηγές. Πρόσφατα στατιστικά στοιχεία κατέδειξαν ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ο τραπεζικός δανεισμός αποτελεί μόνο το 25%-30% της διαθέσιμης χρηματοδότησης, ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από τις αγορές κεφαλαίου και από το σκιώδες τραπεζικό σύστημα (shadow banking system). Τι είναι αυτό το σκιώδες τραπεζικό σύστημα; Είναι ένα σύστημα το οποίο προσφέρει υπηρεσίες που είναι όμοιες με εκείνες των παραδοσιακών τραπεζών μέσω μη τραπεζικών χρηματοοικονομικών διαμεσολαβητών, όπως είναι τα κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνων (hedge funds), αμοιβαία κεφάλαια βραχυπρόθεσμων διαθέσιμων τοποθετήσεων (money market mutual funds), καθώς και οικονομικές οντότητες τιτλοποίησης απαιτήσεων (securitization vehicles). Οι φορείς αυτοί λαμβάνουν χρηματοδότηση μέσω βραχυπρόθεσμου δανεισμού και χρησιμοποιούν αυτούς τους πόρους με σκοπό τη μόχλευση για τις επιχειρήσεις με μετοχικό κεφάλαιο, ή για διαπραγμάτευση κινητών αξιών. Έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν υπόκεινται στους ίδιους αυστηρούς κανονισμούς που επιβάλλονται στο παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα. Στην Ευρώπη όμως (συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της Κύπρου), συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης προέρχεται από τον παραδοσιακό τραπεζικό τομέα, αλλά η τάση αυτή θα αλλάξει σταδιακά. Αν είχαμε μια αγορά κεφαλαίων και χρηματιστήριο που λειτουργούσε καλά, δεν θα βρισκόμασταν σε τέτοια δύσκολη κατάσταση όπως είμαστε τώρα.
 
Θα πρέπει, επίσης, να στραφούμε προς την καινοτομία, προκειμένου να βοηθήσουμε την χρηματοδότηση για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μας (ΜΜΕ), που αποτελούν τον μεγαλύτερο όγκο της οικονομίας μας. Τι θα μπορούσε να είναι μια τέτοια καινοτομία; Χρηματοδοτικά σχήματα στήριξης ΜΜΕ και ανάπτυξης της βρετανικής οικονομίας που λειτουργούν στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπως η πλατφόρμα δανεισμού  "Peer-to-Peer Lending", όπου ιδιώτες δανείζουν σε επιχειρήσεις απευθείας χωρίς να χρησιμοποιείται ως ενδιάμεσος κάποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, η εταιρεία χρηματοοικονομικής τεχνολογίας MarketInvoice, ή η SME Markets, συνεργατική διαδικτυακή πλατφόρμα που επιτρέπει στις ΜΜΕ που αναζητούν χρηματοδότηση να αποκτήσουν πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα ευκαιριών χρηματοδότησης, θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια τέτοια καινοτομία. Η  MarketInvoice φέρνει σε επαφή μικρές επιχειρήσεις με επενδυτές μέσω μιας ηλεκτρονικής αγοράς, δια μέσου της οποίας  οι μικρές επιχειρήσεις πωλούν τα απλήρωτα τιμολόγια τους με κάποια έκπτωση. Οι μικρές εταιρείες παίρνουν την ρευστότητα που τόσο πολύ έχουν ανάγκη και από την πλευρά τους οι επενδυτές ένα ποσοστό απόδοσης για τις υπηρεσίες που παρέχουν. Όσο αφορά την SME Markets αυτή είναι μια διαδικτυακή αγορά που φέρνει σε επαφή και συνταιριάζει δανειζόμενους και δανειστές, και λειτουργεί ως διαμεσολαβητής-σύνδεσμος  που προσφέρει εξειδικευμένη οικονομική βοήθεια. Το όφελος είναι ότι καθιστά τον δανεισμό περισσότερο προσβάσιμο στις επιχειρήσεις που έχουν ανάγκη, αλλά και πιο αποδοτικό από την άποψη του κόστους.

Είναι επίσης απαραίτητο να αξιοποιήσουμε περισσότερα ξένα διαρθρωτικά ταμεία. Το ενδιαφέρον που επιδείχθηκε πρόσφατα για την Κύπρο από διεθνείς οργανισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης IFC, μέλος του Ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας ή η γερμανική κρατική τράπεζα ανάπτυξης KfW, είναι προς την σωστή κατεύθυνση αλλά χρειαζόμαστε ακόμα περισσότερα από αυτά, αν θέλουμε να επανεκκινήσουμε την οικονομία μας.

Τέλος, προκειμένου να είναι αποτελεσματικές αυτές οι εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης που παρατέθηκαν πιο πάνω, πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο. Θα πρέπει επίσης οι εταιρείες στην Κύπρο να αρχίσουν να παρουσιάζουν αξιόπιστες οικονομικές καταστάσεις και έγκαιρα για να μπορούν οι δανειστές να προβαίνουν σε ανάλυση και σωστή αξιολόγηση, αλλά και η κυβέρνηση, στο νέο οικονομικό μοντέλο που οραματίζεται να ενσωματώσει και άλλες βιομηχανίες (εκτός από τις παραδοσιακές, όπως η ενέργεια και η τεχνολογία), ώστε να υπάρχουν ενώπιον των ξένων επενδυτών επιλογές ως προς το που να παραχωρούν δάνεια.