Μαθήματα επιβίωσης από την Ισλανδία για την Κύπρο

Η Ισλανδία με τους 320.000 κατοίκους και με το τρίτο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο το 2007 γνώρισε την πτώχευση το 2008. Ιστορικά η οικονομική δραστηριότητα της χώρας περιοριζόταν στην παραγωγή τροφής, στην αλιεία και στη γεωργία. Τη δεκαετία του ΄90 ιδιωτικοποιήθηκαν οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας με τη στροφή προς τον νεοφιλελευθερισμό να γίνεται διάχυτη. Οι τράπεζες τότε γνώριζαν πρωτοφανή ανάπτυξη, είχαν πολύ ψηλά ποσοστά αξιολόγησης από τους οίκους αξιολόγησης, δανείζονταν χρήματα από άλλες τράπεζες του εξωτερικού με πολύ χαμηλά επιτόκια και κέρδιζαν από την κυκλοφορία του χρήματος. Σκοπός τους ήταν το εύκολο κέρδος, παραγνωρίζοντας στις περισσότερες περιπτώσεις το ρίσκο που συνεπαγόταν με τον εύκολο δανεισμό. Οι τρεις τράπεζες ανταγωνίζονταν η μια την άλλη, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους ατροφούσαν, και ο κόσμος διακατεχόταν από ανεξέλεγκτο καταναλωτισμό.

Οι Ισλανδικές τράπεζες επεκτάθηκαν και στο εξωτερικό προσελκύοντας πολλούς καταθέτες από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία, προσφέροντας τους ψηλά επιτόκια. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα  της χώρας υπερέβη κατά 10 φορές το μέγεθος της οικονομίας.
Το 2008 το ‘πάρτι’ τελείωσε. Με την κατάρρευση της Lehman Brothers, η τραπεζική αγορά πάγωσε και οι διεθνείς δανειστές κοίταζαν να κλείσουν τα ανοίγματα τους. Οι τρεις μεγαλύτερες τράπεζες της Ισλανδίας χρωστούσαν συνολικά 84 δις δολάρια ενώ το ΑΕΠ την χώρας ήταν μόλις 13 δις δολάρια.
Η κυβέρνηση της χώρας διαμήνυσε τότε στους εξωτερικούς δανειστές ότι δεν πρόκειται να εγγυηθεί το χρέος των τραπεζών, καθώς δεν ήθελε να μετατοπίσει το χρέος στους ώμους των πολιτών της.

Πριν την οικονομική κρίση οι Ισλανδοί έδειχναν προφανή αδιαφορία για την πολιτική. Μετά την οικονομική κρίση εκδηλώθηκαν πρωτοφανείς διαδηλώσεις για τα δεδομένα της Ισλανδίας και η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε σε παραίτηση. Εκλέγηκε καινούργια κυβέρνηση, της οποίας το πρώτο μέλημα ήταν να δει πώς θα αποζημιώσει τους ξένους καταθέτες. Ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους ξένους δανειστές από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ολλανδία και ήρθαν σε συμφωνία για τον τρόπο αποπληρωμής η οποία και υπερψηφίστηκε από το κοινοβούλιο. Η συμφωνία πήγε στον πρόεδρο Ολαφούρ Ραγκαρ Γκρίμσον για επικύρωση. Ο πρόεδρος τότε αρνήθηκε να την υπογράψει και κάλεσε τον λαό σε δημοψήφισμα. Το ερώτημα του προέδρου ήταν αν ο απλός λαός της Ισλανδίας θα έπρεπε να καταστεί υπεύθυνος για την αποτυχία μιας ιδιωτικής τράπεζας όπου η επιτυχία των τραπεζών οδηγεί σε μεγάλα μπόνους για τραπεζίτες αλλά η αποτυχία των τραπεζών οδηγεί σε μεγαλύτερη φορολογία της μεσαίας τάξης. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε «Εθνικοποιούμε τις απώλειες αλλά ιδιωτικοποιούμε το κέρδος».
Οι εκπρόσωποι της ευρωζώνης έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιούσαν για τις αρνητικές επιπτώσεις. Στο εσωτερικό, ο πρόεδρος κατηγορήθηκε από σχεδόν όλο τον πολιτικό κόσμο για λαϊκισμό. Ο λαός όμως είπε ένα ηχηρό όχι στη διάσωση του τραπεζικού συστήματος.

Οι συνέπειες τότε για την Ισλανδία ήταν δραματικές. Η Ισλανδική κορόνα υποτιμήθηκε κατά περίπου 80% έναντι του ευρώ, κάθε οικονομική δραστηριότητα πάγωσε, στις περισσότερες περιπτώσεις η αξία της περιουσίας των σπιτιών ήταν κατά πολύ λιγότερη από το υπόλοιπο των δανείων τους ένεκα του γεγονότος ότι τα δάνεια ήταν είτε σε ξένο νόμισμα είτε το επιτόκιο ήταν κυμαινόμενο και δεχόταν πληθωριστικές τάσεις. Ενδεικτικά ο πληθωρισμός έφτασε και μέχρι το 18%. Μέχρι το 2011 υπολογίζεται ότι περίπου 2800 άτομα έχασαν τα σπίτια τους και πολύς κόσμος πτώχευσε. Οι τιμές των φαγητών και του πετρελαίου αυξήθηκαν όπως  επίσης και οι φόροι, δεκάδες άνθρωποι έσπευσαν στα κοινωνικά παντοπωλεία, πράγμα ασυνήθιστο για ένα Ισλανδικό κράτος, οι λίστες των ανέργων αυξήθηκαν φτάνοντας και το εκπληκτικό 9,20% τον Σεπτέμβριο του 2010, αν λάβουμε υπόψη ότι ο μέσος όρος της ανεργίας στην Ισλανδία από το 1970 ήταν στο 2,33%.

Το Νοέμβριο του 2009 απλοί Ισλανδοί πολίτες άρχισαν να ξαναγράφουν το σύνταγμα της χώρας. Οι Ισλανδοί αποφάνθηκαν ότι για να βγουν νέες ιδέες, η χώρα έπρεπε να αντιμετωπίσει το παρελθόν της. Η ειδική επιτροπή που συντάχθηκε έκρινε ότι ο πρώην πρωθυπουργός της χώρας ήταν ένοχος για οικονομική αμέλεια και τον παρέπεμψε στην δικαιοσύνη ενώ υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης καθώς και δεκάδες τραπεζίτες καταδικάστηκαν σε φυλάκιση.
Η Ισλανδία άφησε τις τράπεζες της να καταρρεύσουν αλλά ήταν αδύνατο να ορθοποδήσει χωρίς εξωτερική βοήθεια. Πήρε βοήθεια 5 δις δολάρια από το Δ.Ν.Τ και από σκανδιναβικά κράτη. Η Ισλανδία προσπάθησε να διαχειριστή  την κρίση με βάση τα συμφέροντα των πολιτών της και όχι με βάση τις απαιτήσεις των διεθνών αγορών. Πήραν πολλά μέτρα για να προστατεύσουν την μεσαία τάξη και τους φτωχούς .

Μέχρι τα τέλη του 2011 οι τράπεζες διέγραψαν περί τα 1,1 δις δολάρια σε δάνεια που αντιστοιχεί στο 13% του Α.Ε.Π. της χώρας. Το κράτος αναγκάστηκε να πάρει οδυνηρά μέτρα λιτότητας που συνοδεύονταν με αύξηση φόρων που είχαν ως στόχο τη μείωση του τρέχοντος ελλείμματος , σμικρύνθηκε δραματικά ο τραπεζικός τομέας, μπήκαν σε εφαρμογή περιοριστικά μέτρα στην διακίνηση κεφαλαίων που έχει ως πρώτιστο στόχο την σταθεροποίηση της Ισλανδικής κορόνας και μείωση του πληθωρισμού καθώς και μέτρα για την αναδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Κατά τα μέσα του 2012 το οικονομικό μοντέλο εξυγίανσης της Ισλανδίας θεωρήθηκε σαν μια από τις επιτυχημένες ιστορίες για την Ευρώπη. Η χώρα έχει αποπληρώσει το δάνειο που της παραχωρήθηκε από το Δ.Ν.Τ. Σήμερα μετρά δύο χρόνια υγιούς οικονομικής ανάπτυξης, με την ανεργία να ανέρχεται μόλις στο 4,8% το Νοέμβριο του 2013. Παρουσιάζει θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, το έλλειμμα της σε σχέση με το Α.Ε.Π. ανήλθε στο 1,5% το 2012 σε σχέση με το 10% το 2009 και 2010. Ο δανεισμός της χώρας σε σχέση με το Α.Ε.Π της χώρας ανερχόταν το 2012 στα 96% και τα δεκάχρονα ομόλογα έφεραν τόκο μικρότερο των 6%. Οι πιο πολλοί οικονομικοί δείκτες της Ισλανδίας είναι καλύτεροι από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αν και πολλά εξαρτώνται από το αν θα καταφέρει η χώρα να σταθεροποιήσει το νόμισμα της. Παρά τις προσπάθειες σταθεροποίησης του νομίσματος της, η χώρα δεν κατάφερε ακόμη να απαλλαχθεί τα περιοριστικά μέτρα στην διακίνηση κεφαλαίων.

Κρίνεται σκόπιμο στο σημείο αυτό να γίνει και μια μικρή αναφορά στην Ιρλανδία. Πολλές αναφορές έγιναν για την πιστή εφαρμογή των μέτρων λιτότητας. Η Ιρλανδία όμως κλήθηκε να ανακεφαλαιοποιήσει τις τράπεζες της, το κόστος της οποίας αντιπροσώπευε μόλις το 20% του Α.Ε.Π. της χώρας. Τα επίπεδα της ανεργίας μετά και την αποπληρωμή του δανεισμού της από Δ.Ν.Τ ανέρχονται στο 13% και ο κρατικός δανεισμός ανέρχεται στα επίπεδα του 120% σε σχέση με το Α.Ε.Π.
Περισσότερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα μέτρα που πάρθηκαν από χώρες όπου καταστράφηκε το χρηματοπιστωτικό τους σύστημα όπως η Ισλανδία που κατάφερε να έχει σήμερα θετική ανάπτυξη με οικονομικούς δείκτες που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι και πολύ καλύτεροι από αυτούς των περισσοτέρων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  

Δεν πρέπει να αρκεστούμε στην υλοποίηση των μέτρων λιτότητας άλλα πρέπει να γίνουν και πολλές άλλες ενέργειες πριν να έρθει η πολυπόθητη ανάπτυξη στην Κύπρο. Οι τράπεζες μας θα πρέπει να δουν με περισσότερη σοβαρότητα την εγκύκλιο της Κεντρικής Τράπεζας στο θέμα της αναδιάρθρωσης των δανείων και σε ορισμένες περιπτώσεις αναπόφευκτα θα πρέπει να προχωρήσουν σε διαγραφές δανείων (κυρίως τόκων και υπερχρεώσεων). Πολλά από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια έχουν ληφθεί υπόψη στον υπολογισμό του ποσού του κουρέματος/ ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών και έγιναν οι απαραίτητες πρόνοιες αλλά οι τράπεζες δεν προεβήκαν ακόμα στις απαραίτητες αναδιαρθρώσεις με τους δανειζόμενους.

Όπως στην Ισλανδία έτσι και στην Κύπρο το πρόβλημα δεν είναι μόνο η οικονομική ανάκαμψη αλλά και η πολιτική και η κοινωνική ανάκαμψη του έθνους. Συνεπώς κάποιοι τραπεζίτες, κυβερνητικοί αξιωματούχοι καθώς και πολιτικοί θα πρέπει να λογοδοτήσουν επιτέλους ενώπιον της δικαιοσύνης. Υπάρχει Ελπίς…..


Μάριος Μενελάου

FCCA