FT: Κίνδυνος πετρελαϊκού σοκ

Δύο νέες συνιστώσες, οι αραβικές εξεγέρσεις και η σχιστολιθική «επανάσταση», αλλάζουν τον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη αναφέρει σε άρθρο της η FT. Ομοιότητες και διαφορές από το 1981-86, ο μεταβλητός ρόλος της Σ. Αραβίας και οι "σπόροι" της κατάρρευσης τιμών.

Υπάρχουν δύο νέες συνιστώσες στις διεθνείς πετρελαϊκές αγορές, που δημιουργούν δίλημμα στον OPEC και πιθανόν να φυτεύουν τους σπόρους ενός παγκόσμιου πετρελαϊκού σοκ τιμών. Η πρώτη συνιστώσα είναι οι επιπτώσεις των αραβικών εξεγέρσεων, που ξεκίνησαν το 2011. Η δεύτερη είναι η εξέλιξη και εφαρμογή της «σχιστολιθικής» τεχνολογίας στην παραγωγή πετρελαίου, δηλαδή η οριζόντια άντληση με υδραυλική διάρρηξη σε σχιστολιθικά (shale) κοιτάσματα.

Μια σημαντική επίπτωση των εξεγέρσεων στην Μέση Ανατολή και την βόρειο Αφρική, είναι ότι οι πετρελαιοπαραγωγικές κυβερνήσεις χρειάζονται περισσότερα έσοδα για να πληρώσουν τις κοινωνικές πολιτικές με τις οποίες θα καταπραΰνουν την λαϊκή αντίδραση. Και για να γίνει αυτό, χρειάζονται υψηλότερες τιμές. Για παράδειγμα, το 2008 η εκτίμηση ήταν ότι το πετρέλαιο πρέπει να είναι στα περίπου 50 δολ. ανά βαρέλι για να ισορροπήσει η Σαουδική Αραβία τον προϋπολογισμό της. Πέρσι η εκτίμηση ήταν κοντά στα 95 δολάρια.

Τέτοιες υψηλές τιμές θα προκαλέσουν αντιδράσεις στις αγορές και εδώ είναι που μπαίνει ο παράγοντας της σχιστολιθικής τεχνολογίας. Αυτή η σχετικά ακριβή τεχνολογία έχει προκαλέσει θεαματική αύξηση στην παραγωγή πετρελαίου, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Η νέα έρευνα Review of World Energy Statistics της BP δείχνει ότι το 2012 εμφανίστηκε η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση παραγωγής πετρελαίου στην ιστορία των ΗΠΑ.

Την ίδια ώρα, εξαιτίας των υψηλών τιμών θα πέσει επίσης κάθετα η ζήτηση. Η επίπτωση αυτή θα γίνει ιδιαίτερα αισθητή στην Μέση Ανατολή, την Ινδία και την Κίνα. Η περιφέρεια «MIC» (από τα αρχικά των παραπάνω περιοχών), σύμφωνα με την International Energy Agency, αναμένεται να καταλάβει το 68% της αύξησης στην ζήτηση πετρελαίου εκτός ΟΟΣΑ, μεταξύ 2011 και 2035. Ωστόσο και οι τρεις περιοχές ιστορικά επιδοτούν έντονα την κατανάλωση πετρελαίου, ενθαρρύνοντας την ζήτηση. Αυτό όμως αλλάζει τώρα. Με τις μεταρρυθμίσεις στις τιμές που πραγματοποιούνται στις MIC, θα είναι οι καταναλωτές που θα πληρώσουν κατευθείαν τις υψηλότερες τιμές που χρειάζεται ο OPEC. Κι αυτό θα μειώσει την ανάπτυξη της ζήτησης. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι επιθυμητό. Η αυξημένη προσφορά και η μειωμένη ζήτηση θα θέσουν πιέσεις στις υψηλότερες τιμές που χρειάζεται ο OPEC.

Οι αγορές δεν έχουν σταματήσει να κινούν τα νήματα και η κατάσταση θυμίζει έντονα την περίοδο 1981-86, που κατέληξε στην δραματική κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου το 1986. Η Σαουδική Αραβία λειτουργούσε τότε ως «swing producer", όπως ονομαζόταν, δηλαδή με «μεταβλητή παραγωγή» προκειμένου να προασπιστεί τις υψηλότερες τιμές. Όταν εντέλει αποποιήθηκε αυτο τον ρόλο το 1985, προκάλεσε την κατάρρευση τιμών του 1986. Τους τελευταίους εννέα μήνες, η Σ. Αραβία επαναλαμβάνει αθόρυβα αυτόν τον ρόλο.

Πριν την περίοδο 1981-86, οι νέοι πετρελαϊκοί πόροι –από πηγές της Βορείου Θαλάσσης, της Αλάσκα ή άλλες περιοχές εκτός OPEC- περίμεναν να αξιοποιηθούν όταν θα ανέβαιναν αρκετά οι τιμές. Σήμερα, τον ρόλο αυτό έχουν αναλάβει τα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα σχιστολιθικού πετρελαίου. Τέλος, η επικρατούσα άποψη στην βιομηχανία τότε, ήταν η πρόβλεψη ότι η ζήτηση πετρελαίου θα συνεχίσει αέναα να αυξάνεται –μια άποψη που αψηφούσε τις επιπτώσεις των πετρελαϊκών σοκ της δεκαετίας του '70. Σήμερα, επικρατεί μια ανάλογη άποψη, που και πάλι αψηφά το γεγονός ότι οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν σταθερά –αν και με πιο ευμετάβλητη δυναμική μετά το 2002- κι έχουν ανέβει από τα 20 δολάρια ανά βαρέλι, στα 100 δολ. και πάνω.

Γι'αυτό και τα «νήματα» που κινούν οι αγορές θα επηρεάσουν τις τιμές όπως το 1986, προκαλώντας πιθανόν σημαντική κατάρρευση τιμών. Το «κλειδί» σε αυτή την περίπτωση θα είναι το διάστημα για το οποίο η Σ. Αραβία θα συνεχίσει να λειτουργεί με «μεταβλητή παραγωγή» μέχρι να γίνει το πρόβλημα ανυπόφορο, όπως συνέβη το 1985. Αν και τα τελευταία χρόνια το Ριάντ έχει καταφέρει να αποταμιεύσει έναν οικονομικό «αερόσακο» -μολονότι κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα το μέγεθός του- όλοι οι αερόσακοι κάποια στιγμή ξεφουσκώνουν. Όταν δεν θα θέλουν ή δεν θα μπορούν πια οι Σαουδάραβες να προστατεύουν τις τιμές, τότε αυτές θα πέσουν. Ο OPEC, που σήμερα αντιμετωπίζει πρόσθετα αποσχιστικά προβλήματα στον απόηχο της εισβολής στο Ιράκ το 2003, θα δυσκολευτεί να ανταποκριθεί.

Υπάρχουν όμως διαφορές ανάμεσα στο σήμερα και την περίοδο 1981-86 που περιπλέκουν την υπόθεση. Τότε δεν υπήρχαν χρηματιστηριακές αγορές όπου διαπραγματεύονταν «στα χαρτιά» μελλοντικά συμβόλαια πετρελαίου. Σήμερα, οι προθεσμιακές αγορές (futures) παίζουν μεγάλο ρόλο στον καθορισμό των τιμών και δημιουργούν αλλαγές στις τιμές πολύ ταχύτερα από όσο στο παρελθόν. Επίσης στην νέα προσφορά σήμερα η δομή του κόστους είναι διαφορετική: Η προσφορά αντιδρά γρηγορότερα στην πτώση των τιμών, από όσο στην δεκαετία του '80.

Αν οι τιμές πέσουν, θα προκαλέσουν πρόσθετη αναταραχή στα πετρελαιοπαραγωγικά κράτη, τρομάζοντας τις αγορές. Το αποτέλεσμα θα είναι πολύ μεγαλύτερη μεταβλητότητα στις τιμές. Σε αυτή την περίπτωση, τους φόβους για την ασφάλεια της προσφοράς –που προέρχονται από τους φόβους για αναταραχή στην φυσική αγορά- θα υπερκεράσουν οι φόβοι για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις της μεταβλητότητας τιμών. Αυτό, αν μη τι άλλο, θα αυξήσει τις πιέσεις για εποπτική ρύθμιση στις χρηματιστηριακές αγορές.

Για τους παραγωγούς, θα σημαίνει ότι πρώτη προτεραιότητα της ατζέντας στρατηγικής τους, είναι η διασπορά των οικονομιών τους με λιγότερη εξάρτηση από το πετρέλαιο. Ήδη ένα μεγάλο τμήμα των παραγωγών έχει βάλει αυτό το στόχο, αλλά με πολύ φτωχά αποτελέσματα που, με τη σειρά τους, τροφοδοτούν τις επιπτώσεις της πολιτικής αναταραχής. Χωρίς αμφιβολία, η συνολική εικόνα προδιαθέτει για πολύ άγρια διαδρομή στις αγορές πετρελαίου.