Διαμεσολάβηση για δάνεια σε καθυστέρηση

Το Μνημόνιο Συναντίληψης Κύπρου – Τρόικας προβλέπει τη δημιουργία υπηρεσίας διαμεσολάβησης μεταξύ των τραπεζών και των πελατών τους για την επίτευξη δίκαιης αναδιάρθρωσης των δανείων. Προς αυτήν την κατεύθυνση, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) ετοίμασε Νομοσχέδιο για τροποποίηση του υφιστάμενου περί της Σύστασης και Λειτουργίας του Ενιαίου Φορέα Εξώδικης Επίλυσης Διαφορών Χρηματοοικονομικής Φύσεως Νόμου του 2010. Πρόθεση του Νομοσχεδίου είναι η ανάθεση της υπηρεσίας διαμεσολάβησης για καθυστερημένες οφειλές στον Χρηματοοικονομικό Επίτροπο, επιπρόσθετα του ρόλου που του παρέχει σήμερα ο Νόμος.

Ο Σύνδεσμος Τραπεζών θεωρεί ότι οι προτεινόμενες νέες αρμοδιότητες του Επιτρόπου είναι δυσανάλογες, προκαλούν σύγχυση, ενδέχεται να οδηγήσουν σε δυσάρεστες επιπλοκές για τις τράπεζες και να καταστήσουν τον Φορέα αναποτελεσματικό σε ό,τι αφορά το χειρισμό όλων των καταγγελιών. Εάν ψηφιστεί από τη Βουλή το συγκεκριμένο τροποποιητικό Νομοσχέδιο, η υπηρεσία που θα δημιουργεί θα βρίσκεται κάπου μεταξύ της διαμεσολάβησης και της διαιτησίας, με διφορούμενο ρόλο.

Διαμεσολάβηση
Η διαμεσολάβηση συνιστά διαδικασία επίλυσης διαφορών μεταξύ δύο μερών με τη βοήθεια ενός τρίτου προσώπου (του διαμεσολαβητή), ο οποίος έχει γνώσεις επί του αντικειμένου, είναι ανεξάρτητος και αντικειμενικός και βοηθά και δίνει κατεύθυνση στις διαπραγματεύσεις των μερών, ώστε τα μέρη τα ίδια να καταλήξουν σε συμφωνία. Επίσης η διαμεσολάβηση είναι μη δεσμευτική, αλλά μια καθοδηγούμενη διαπραγμάτευση. Πιο συγκεκριμένα, έχει τη δομή, το χρονοδιάγραμμα και τη δυναμική που συνήθως στερείται η κανονική διαπραγμάτευση. Σημειώνεται ότι ο διαμεσολαβητής δεν αποφασίζει (σε αντίθεση με ένα δικαστήριο ή ένα διαιτητή) αλλά βοηθά τα μέρη να  καταλήξουν σε εθελοντική συμφωνία. Μπορεί να προτείνει λύσεις στα μέρη, αλλά δεν έχει την εξουσία να επιβάλει αποτέλεσμα.

Η διαμεσολάβηση για καθυστερημένες οφειλές εφαρμόζεται με επιτυχία στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Σύνδεσμος Διαμεσολαβητών Δανείων σε Καθυστέρηση έχει επιτύχει λύσεις στο 82% των υποθέσεων που χειρίστηκε. Επιπλέον, σύμφωνα με τη Mortgage Finance Gazette (2 Ιανουαρίου  2013), οι αναδιαρθρώσεις δανείων κατέληξαν σε θετικά αποτελέσματα με μόλις 46.000 κατασχέσεις το 2009 έναντι προβλέψεων για 75.000 και μόλις 36.300 κατασχέσεις το 2010, όταν η πρόβλεψη ανέβαζε τον αριθμό σε 53.000.

Το Νομοσχέδιο
Το τροποποιητικό νομοσχέδιο που ετοίμασε η ΚΤΚ, εισαγάγει νέες διατάξεις στο βασικό Νόμο του 2010, σύμφωνα με τις οποίες Επίτροπος θα εξετάζει και τις καταγγελίες των πελατών όσον αφορά την αναδιάρθρωση των δανείων τους.  Ωστόσο, δεν διασαφηνίζεται ότι ο ρόλος του στα θέματα αυτά θα είναι αυτός του διαμεσολαβητή, προκειμένου να βοηθήσει τα μέρη να επιτύχουν δίκαιη αναδιάρθρωση του χρέους, όπως, δηλαδή, προβλέπει το Μνημόνιο.

Αντίθετα, το κείμενο του βασικού Νόμου καθώς και του Νομοσχεδίου αναφέρονται σε «απόφαση» του Χρηματοοικονομικού Επιτρόπου. Αυτό είναι λάθος. Όπως προαναφέρθηκε, ο ρόλος του διαμεσολαβητή είναι να βοηθήσει τα μέρη να διαπραγματευθούν και να καταλήξουν οι ίδιοι σε μια διευθέτηση, και όχι να επιβάλει ο ίδιος αποτέλεσμα ή απόφαση.

Επιπρόσθετα, η παράγραφος 14ΣΤ (1), επιβάλλει την υποχρέωση στα μέρη να δηλώσουν, εγγράφως, ότι αποδέχονται τη δεσμευτικότητα της απόφασης του Επιτρόπου. Πέραν του ότι αυτό δεν συνάδει με τη διαμεσολάβηση, αποτελεί και παράβαση του άρθρου 30 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο κανείς δεν μπορεί να στερηθεί του δικαιώματός προσφυγής σε δικαστήριο.

Περαιτέρω, η παράγραφος 14Η παρέχει υπερεξουσίες στον Επίτροπο. Σύμφωνα με την παράγραφο 14Η (1)(α), ο Επίτροπος έχει την εξουσία να ζητήσει την επιστροφή από την τράπεζα προς τον οφειλέτη τόκων ή χρεώσεων. Προκύπτει επίσης ότι ο Επίτροπος θα μπορεί να λαμβάνει και επιχειρηματικές αποφάσεις εξ’ ονόματος των τραπεζών, αφού θα δύναται να επιφέρει τροποποιήσεις στο σχέδιο αναδιάρθρωσης που πρότεινε η τράπεζα, ως μέρος της δεσμευτικής του απόφασης (παράγραφος  14Η (1)(β)). Η άσκηση αυτών των εξουσιών δεν συνάδει τη διαμεσολάβηση. Πιο σημαντικά, όμως, ανοίγει τις πόρτες για προσφυγές κατά των αποφάσεων του Επιτρόπου.

Το Νομοσχέδιο καταλήγει με την παραχώρηση του ανεξήγητου (ενδεχομένως και ανεφάρμοστου) δικαιώματος του Επιτρόπου να αποταθεί στο δικαστήριο και να αιτηθεί τη συμμόρφωση της τράπεζας ή του οφειλέτη με την απόφασή του. Δεν εξηγείται, πάντως, μέσω ποίων διαδικαστικών κανονισμών θα γίνεται αυτό και βάσει ποίου αγώγιμου δικαιώματος.

Εκφράζονται επίσης ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα του Επιτρόπου να διαχειριστεί όλες τις υποθέσεις, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη ότι οι υποθέσεις αναδιάρθρωσης χρεών  θα εξετάζονται ανεξάρτητα από τον τύπο ή το μέγεθος του δανείου. Η περίπτωση μεγάλων εταιρικών πελατών, οι οποίοι μπορεί να έχουν προβλήματα καθυστερήσεων με αριθμό πιστωτικών ιδρυμάτων, και συνήθως έχουν δικούς τους συμβούλους, θα ήταν καλό να διακρίνονται από τις περιπτώσεις ενός ιδιοκτήτη σπιτιού.
 
Ανησυχίες προκύπτουν επίσης για το ενδεχόμενο κατάχρησης του δικαιώματος προσφυγής στον Επίτροπο εκ μέρους ορισμένων δανειοληπτών σε μια προσπάθεια να κερδίσουν χρόνο και αν αποξενώσουν περιουσιακά στοιχεία. Για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος, το δικαίωμα προσφυγής στον Επίτροπο θα πρέπει να περιορίζεται μόνον όταν η τράπεζα παραβιάζει τον Κώδικα Δεοντολογίας για την Αναδιάρθρωση του Χρέους της ΚΤΚ και όχι κάθε φορά που ένας οφειλέτης έχει ένα γενικό παράπονο για τη αναδιάρθρωση του χρέους του, όπως προβλέπει το Νομοσχέδιο.

Επιπλέον, το γεγονός ότι, σύμφωνα με την παράγραφο 14 Γ, η τράπεζα αποστερείται του δικαιώματός της να κινήσει δικαστική διαδικασία πριν από την πάροδο ορισμένου χρόνου (που μπορεί να υπερβεί το ένα έτος), καθιστά την υπηρεσία ευάλωτη σε καταχρήσεις.  Στο μεταξύ, οι τράπεζες θα βρεθούν αντιμέτωπες με ένα μεγάλο αριθμό υποθέσεων στην ουρά για διαμεσολάβηση. Αυτή η διάταξη πρέπει να καταργηθεί.

Τελικές σκέψεις
Η διαμεσολάβηση είναι σημαντική τόσο για τις τράπεζες όσο και για τους δανειολήπτες, καθώς βοηθά στην απάλειψη καθυστερήσεων και κατηγοριοποίηση δανείων ως μη εξυπηρετούμενα, συμβάλλοντας παράλληλα στην αποτροπή δικαστικών διαδικασιών ή εκποιήσεων. Σημειώνεται ότι οι τράπεζες γενικά δεν επιθυμούν να έχουν στην κατοχή τους σπίτια ή να προχωρούν σε εκποιήσεις (και ιδιαίτερα στο σημερινό περιβάλλον).

Συμμεριζόμαστε την πρόθεση της ΚΤΚ  να βοηθήσει  δυσπραγούντες δανειολήπτες και να τους παρέχει τα μέσα για επίτευξη δίκαιης αναδιάρθρωσης των χρεών τους. Ωστόσο, δεν πιστεύουμε ότι το συγκεκριμένο Νομοσχέδιο επιτυγχάνει ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων όλων των εμπλεκομένων μερών ή, ακόμη, ότι εξυπηρετεί την αρχική πρόθεση της ΚΤΚ και του Μνημονίου. Για το λόγο αυτό, πρέπει να καθοριστεί μια σαφής διαδικασία σε ό,τι αφορά το ρόλο του Επιτρόπου ως διαμεσολαβητή. Όλες οι διατάξεις του Νομοσχεδίου που παρέχουν στον Επίτροπο υπερβολικές εξουσίες και αφήνουν περιθώριο κατάχρησης της διαδικασίας θα πρέπει να αφαιρεθούν. Στην αντίθετη περίπτωση, θα καταλήξουμε σε ένα υδροκέφαλο σύστημα, ανίκανο να αντιμετωπίσει τα διφορούμενα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί.

* Ο Δρ. Μιχάλης Καμμάς είναι Γενικός Διευθυντής και η Δρ. Δήμητρα Βαλιαντή Πλατή, Ανώτερη Λειτουργός του Συνδέσμου Τραπεζών Κύπρου