To νέο, βιώσιμο οικονομικό μοντέλο της Κύπρου

Το μνημόνιο και η δανειακή σύμβαση συμφωνήθηκαν και εγκρίθηκαν. Η πρώτη εκταμίευση βρίσκεται καθοδόν.   Τα εύκολα τελείωσαν. Τα δύσκολα έρχονται. 

Αγοράσαμε μόλις τρία χρόνια για να διορθώσουμε στρεβλώσεις μισού αιώνα. Δεν περισσεύει ούτε μια μέρα, ούτε ένα ευρώ.  Η Κυβέρνηση άρχισε την αλλεπάλληλη ανακοίνωση μέτρων επανεκκίνησης της οικονομίας και εξυγίανσης της πολιτικής ζωής και της δημόσιας υπηρεσίας, πολλά προς τη ορθή κατεύθυνση. Και περισσότερα έπονται. Κι’ όμως  ακόμα απουσιάζει το όραμα του νέου οικονομικού μοντέλου που θα πάρει την θέση του χρεοκοπημένου τυχοδιωκτικού/καιροσκοπικού μοντέλου της φούσκας, του βολέματος και της διαπλοκής.

Αναζητείται ένα  νέο οικονομικό μοντέλο που να εδράζεται σε ηθικές αρχές  και αξίες,  στα αυθεντικά  συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, και την αδήριτη ανάγκη  ανταγωνιστικότητας εντός της Ευρωζώνης και διεθνώς.  Η παγκοσμιοποίηση, είτε μας αρέσει είτε όχι, έχει καταργήσει τους τοπικούς αγώνες. Υπάρχουν μόνο οι ολυμπιακοί αγώνες των διεθνών αγορών. Διαλέγεις τα αθλήματα στα οποία ανταγωνίζεσαι και  διαπρέπεις ή καταδικάζεσαι σε αφανισμό. Δεν υπάρχει ενδιάμεση λύση, όσο σκληρό κι’ αν φαίνεται αυτό. Αυτή είναι η σκληρή πραγματικότητα.  Ας το συνειδητοποιήσουμε επί τέλους.

Δυστυχώς δεν υπάρχουν ούτε παρά-ολυμπιακοί για κράτη με ειδικές ανάγκες  ούτε αλληλεγγύη για όσους αποτυγχάνουν, όπως το είδαμε και το ζήσαμε τους τελευταίους δυο μήνες. Η διάσωση έρχεται με ακριβό τίμημα, την απώλεια κυριαρχίας και την ακραία λιτότητα με όλες τις κοινωνικές επιπτώσεις που αυτή συνεπάγεται. Ούτε τα κόλπα και  οι πονηριές, ούτε τα παρακάλια και οι διασυνδέσεις πιάνουν τόπο εκτός συνόρων.  Αργά ή γρήγορα πληρώνεις την «νύμφη» και τα δανεικά διπλά και τρίδιπλα.

Έχοντας συνειδητοποιήσει ότι καλούμαστε να ανταγωνιστούμε  σε διεθνές οικονομικό επίπεδο όπου τα μέσα και τα βολέματα δεν έχουν πέραση,  μας απομένει να αποφασίσουμε το οικονομικό μοντέλο που θα ακολουθήσουμε για να επιλέξουμε και να οργανώσουμε τις οικονομικές μας δραστηριότητες και πολιτικές ώστε να γίνουμε ανταγωνιστικοί διεθνώς.  Όντας μια πολύ μικρή οικονομία δεν θα μπορούσαμε να σκορπίσουμε τους πόρους και τις προσπάθειες μας σε πολλές κατευθύνσεις.

Δηλαδή δεν θα μπορούσαμε να διαπρέψουμε σε πολλά οικονομικά αθλήματα, ούτε και το χρειαζόμαστε. Από την άλλη δεδομένης της συνεχούς αλλαγής και αβεβαιότητας των διεθνών αγορών δεν θα πρέπει να βάλουμε όλα τα αυγά μας σ’ ένα καλάθι. Το δοκιμάσαμε αυτό και «φάγαμε τα μούτρα μας».

Η διεθνής ανταγωνιστικότητα βασίζεται στα συγκριτικά πλεονεκτήματα μιας χώρας (σε σύγκριση με τους ανταγωνιστές της).  Τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερεις κατηγορίες. 1) Κλιματικά και μορφολογικά: ηλιοφάνεια,  ήπιο κλίμα,  γραφικό τοπίο, καθαρές  θάλασσες.  2) Γεωπολιτικά: στρατηγική θέση στην διασταύρωση τριών ηπείρων,  πολιτισμών και θρησκειών γέφυρα μεταξύ Ευρώπης , Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής.  3) Ιστορικά και πολιτισμικά:  πλούσια ιστορία, αρχαιολογικοί χώροι, παράδοση , τοπική κουλτούρα και κουζίνα. 4) Ανθρώπινο δυναμικό: υψηλό επίπεδο μόρφωσης, η πλέον εκτεταμένη χρήση της αγγλικής στην Ευρώπη μετά την Αγγλία και την Ιρλανδία.  

Σ’ αυτά προστέθηκε τελευταία και η ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου. Δεν θα πρέπει όμως να υποτιμούμε τις αβεβαιότητες , τις επενδύσεις,  τα κόστη και τα ρίσκα που μας χωρίζουν από την εκμετάλλευση τους. Ας μη κάνουμε ξανά το λάθος να βάλουμε όλα μας τα αυγά σ’ ένα καλάθι, αυτή τη φορά εκείνο του φυσικού αερίου, και να δημιουργήσουμε μια νέα φούσκα. Τα σκαμπανεβάσματα των τιμών των υδρογονανθράκων και η «κατάρα των πόρων» καραδοκούν, όσο και η Τουρκία να διατρυπήσουν μια τέτοια φούσκα.

Εξ άλλου πρόκειται για μη ανανεώσιμους πόρους που αργά ή γρήγορα θα εξαντληθούν η θα καταστούν ασύμφοροι  από τις νέες τεχνολογίες ανανεώσιμων  πηγών ενέργειας κα τις αυξανόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και ευαισθησίες. Τα  έσοδα από το φυσικό αέριο θα πρέπει να  αντικρίζονται σαν μια δανειακή σύμβαση με την φύση που συνοδεύεται από μνημόνιο και υποχρέωση επιστροφής των δανεικών στη φύση με ανάλογες περιβαλλοντικές  επενδύσεις. Θα πρέπει να απαλλαχθούμε από το σύνδρομο του ευκολοπλουτισμού και να επενδύσουμε όποια απροσδόκητα έσοδα  στην αειφόρο ανάπτυξη και όχι στη επίπλαστη ευμάρεια.

Τα αυθεντικά συγκριτικά μας πλεονεκτήματα θα πρέπει να συνδυαστούν μεταξύ τους και με  υψηλή τεχνολογία   και υψηλού επιπέδου μάνατζμεντ  ώστε να παραχθούν  διαφοροποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες σχετικά χαμηλού κόστους και υψηλής ποιότητας. Όσο πιο διαφοροποιημένα και μοναδικά είναι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες μας τόσο πιο ανταγωνιστικοί θα είμαστε. Ποιότητα και διαφοροποίησης απαιτούν επένδυση στην έρευνα και τη καινοτομία. Η  μεγάλη ηλιοφάνεια, το μεσογειακό κλίμα και το περιβάλλον από την μια και η ιστορία και ο πολιτισμός  από την άλλη μπορεί να υπονοούν  συγκριτικό πλεονέκτημα στον τουρισμό αλλά χωρίς την εφαρμογή υψηλού επιπέδου τεχνολογίας και μάνατζμεντ το συγκριτικό πλεονέκτημα δεν μετατρέπεται σε ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες όπως ο βιωματικός και  συνεδριακός τουρισμός ή ο ιατρικός και αθλητικός τουρισμός.

Παρομοίως οι εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες μπορεί να ευνοούν την παραγωγή βιολογικών προϊόντων υψηλής αξίας , αλλά χωρίς την  εφαρμογή υψηλού επιπέδου τεχνολογίας και μάνατζμεντ τέτοια προϊόντα δεν θα είναι διεθνώς ανταγωνιστικά. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για την εξοικονόμηση ενέργειας και την παραγωγή της από ανανεώσιμες πηγές.

Ποιοτικός τουρισμός, βιοκαλλιέργεια, υπηρεσίες, και ανανεώσιμες πηγές ενέργειες παραπέμπουν στο σεβασμό του περιβάλλοντος και στην επένδυση στην πράσινη, την έξυπνη και την αειφόρο ανάπτυξη ως το νέο μας οικονομικό μοντέλο και όχι ως  «μόδα» ή  «φύλλο συκής» για συνέχιση της εξορυκτικής  εκμετάλλευσης του ότι βρεθεί μπροστά μας: περιβάλλον, τουρίστες, εύκολος δανεισμός, καταθέτες σε αναζήτηση εξωπραγματικής απόδοσης, προβλήματα σε γειτονικές χώρες,  φυσικό αέριο.   Το νέο οικονομικό μοντέλο θα πρέπει να εστιαστεί στη παραγωγή  πραγματικής αξίας και όχι στη «παραχάραξη»  ή την υποκλοπή της.

Το ηθικό υπόβαθρο του νέου  οικονομικού μοντέλου  είναι εκ των ουκ άνευ.  Η χρηστή διοίκηση, η αξιοκρατία, η αμοιβή ανάλογα με την παραγωγικότητα,  η διαφάνεια, η υπευθυνότητα,  η λογοδοσία και η ανάληψη ευθύνης θα πρέπει να είναι  οι θεμελιώδεις αρχές και αξίες του νέου οικονομικού μοντέλου. Εάν δεν είναι, και αυτό το μοντέλο θα καταρρεύσει σαν χάρτινος πύργος όπως και το προηγούμενο.  Συγκριτικά πλεονεκτήματα, έρευνα και τεχνολογία,  καινοτομία και  επιχειρηματικότητα, παραγωγή πραγματικής αξίας και εξωστρέφεια,  ηθικές αξίες και αρχές είναι οι θεμέλιοι λίθοι του νέου οικονομικού οικοδομήματος που καλούμαστε να θεμελιώσουμε τώρα χωρίς καθυστέρηση και αποπροσανατολισμό προς επιδίωξη εύκολου και  βραχυπρόθεσμου κέρδους. Δεν περισσεύει ούτε μια μέρα ούτε ένα ευρώ.

Θεόδωρος Παναγιώτου

Καθηγητής Οικονομικής Ανάπτυξης & Ηθικής και Διευθυντής του Cyprus International Institute of Management (CIIM). Διετέλεσε Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και τιμήθηκε  για συνεισφορά στο Βραβείο Νόμπελ ειρήνης  2007.