Δεν φταίει η Κύπρος, αλλά το Ευρώ

Άρθρο του Lars Seier Christensen, co-founder & CEO, Saxo Bank A/S

Το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι η Κύπρος, είναι το Ευρώ.

Μετά από τις τελευταίες ενοχλητικές εβδομάδες, θα ήθελα να κάνω ορισμένα καταληκτικά σχόλια για την Κύπρο και, ευελπιστώ, να στραφώ στο πώς προχωράμε. Είναι απορίας άξιον πώς μια διάσωση 10 δισεκατομμυρίων ευρώ μπορεί επί μακρόν να συναρπάζει την υφήλιο. Απ’ την άλλη, ναι μεν δεν είναι τεράστιο το ποσό, ωστόσο ορισμένες επιπλοκές είναι ασύλληπτες.

Η πιθανότητα να καταστραφεί μια μικρή οικονομία μέσα σε ένα σαββατοκύριακο είναι αφ’ εαυτού πολύ τρομακτική. Εντούτοις, ουσιαστικά, η μοίρα της Κύπρου σφραγίστηκε όταν η Τρόικα αποκάλυψε την πρώτη εκδοχή του πακέτου διάσωσης. Το γεγονός ότι το τελικό αποτέλεσμα αποδείχτηκε έτι χειρότερο, δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν απ’ όσους παρακολούθησαν τις προηγούμενες προσπάθειες της Ευρωζώνης να σώσει το έργο της. Δεν υπάρχει συνεκτική γραμμή, ούτε προφανής συντονισμός δηλώσεων, ενώ τα μεγαλεπήβολα σχέδια εμφανίζονται ως μεταμεσονύχτια ορνιθοσκαλίσματα πάνω σε χαρτοπετσέτα. Εξού και τα αποτελέσματα: πενιχρά.
Έκανε όντως η Κύπρος πράγματα φρικτά ώστε να της αξίζει αυτή η αδυσώπητη μοίρα; Κατ’ ακρίβειαν, όχι. Η Κύπρος είχε αξιοπρεπή νούμερα τόσο ως προς την ανάπτυξη, το δημόσιο χρέος και τα οικονομικά της –αν την συγκρίνεις βέβαια με πλείστες άλλες χώρες στην περιοχή. Η Κύπρος έχτισε με επιτυχία έναν ισχυρό τομέα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, καθώς η βιομηχανία ή η γεωργία της ως πόροι διαβίωσης είναι περιορισμένες. Η Κύπρος διαθέτει ένα λειτουργικό, αγγλόφωνο ανθρώπινο δυναμικό και εδράζεται στο βρετανικό δίκαιο. Άρα, εν ολίγοις, δεν είναι κι άσχημο μέρος για επιχειρήσεις. Όλα όσα διέθετε, τα αξιοποίησε στο έπακρον.
Το μοναδικό πράγμα που πήγε λάθος για την Κύπρο ήταν ότι οι τραπεζίτες της ανέμεναν πως μπορούσαν να εμπιστευτούν τους πολιτικούς της Ευρωζώνης προκειμένου να αποπληρώσουν τα δάνειά τους. Οι εκτεταμένες επενδύσεις σε ελληνικά ομόλογα δεν είναι ασυνήθεις για μια χώρα που διατηρεί στενούς δεσμούς με την Ελλάδα – ούτε και διαφέρει ιδιαίτερα από την πρακτική άλλων τραπεζών όσον αφορά στο δικό τους κρατικό (στην προκειμένη, οιονεί κρατικό) δημόσιο χρέος.
Από συνομιλίες που είχα στο παρελθόν με υψηλόβαθμους αξιωματούχους του κυπριακού τραπεζικού τομέα, διαφάνηκε καθαρά ότι ασκούνταν μη αμελητέες πολιτικές πιέσεις, τουλάχιστον σε εκείνες τις τράπεζες που λειτουργούσαν στην Ελλάδα, για να αγοράσουν ελληνικά ομόλογα. Το ρίσκο της συγκέντρωσης αυτής είχε το δίχως άλλο υποτιμηθεί. Εν γένει, πάντως, η δεσπόζουσα πεποίθηση ήταν πως η Ευρωζώνη θα στήριζε όποια χώρα συναντούσε σοβαρά προβλήματα, περιλαμβανομένης της Ελλάδας. Αν θυμάστε, μόλις πριν μερικά χρόνια, οι πλείστοι πίστευαν ότι αυτό ακριβώς προβλεπόταν από την Ευρώ-συμφωνία, διαφορετικά δεν θα υπήρχε μια τόσο μαζική σύγκλιση προς τις αποδόσεις ομολόγων.
Ως εκ τούτου, δεν λέω ότι ο κυπριακός τραπεζικός τομέας απαλλάσσεται πλήρως της ευθύνης, ωστόσο δεν μπορεί παρά όλα τα προβλήματα να είχαν εξ αρχής ενσωματωθεί στο σύστημα, στα πλαίσια της δυναμικής της Ευρωζώνης. Διαφορετικά, οι ξένοι επενδυτές που τοποθέτησαν χρήματα στην Κύπρο θα ήταν λιγότεροι, το ρίσκο της αγοράς κρατικών ομολόγων σε δραχμή ελεύθερης διακύμανσης θα ήταν απαγορευτικό για τέτοια ανοίγματα και θα οδηγούσε πολύ πιο γρήγορα σε προσαρμογή του κινδύνου με βάση τις τρέχουσες τιμές της αγοράς. Κατά πάσα πιθανότητα, ούτε η ίδια η Ελλάδα θα κατέληγε σε αδυναμία πληρωμής, αλλά αντίθετα θα βασιζόταν σε ανταγωνιστικές υποτιμήσεις όπως ανέκαθεν έκανε στο παρελθόν.
Τώρα, αντιθέτως, τα προβλήματα επιδεινώθηκαν πολύ περισσότερο απ’ όσο θα επέτρεπαν οι ελεύθερες καπιταλιστικές αγορές. Τώρα, έχουμε ελέγχους κεφαλαίων, περιορισμούς αναλήψεων και de facto φορολόγηση του πλούτου εντός της Ευρωζώνης, που σημαίνει ότι ουδείς μπορεί να ισχυριστεί ότι η έννοια ΤΟΥ ΕΥΡΩ υφίσταται ακόμη με την ίδια μορφή. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο ΕΥΡΩ: εκείνο των περιορισμών στη Λευκωσία, και το μέχρι τώρα άνευ περιορισμών στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Εντελώς διαφορετική  δυναμική και, πιστεύω, η αρχή των πολλαπλών εκδοχών του ΕΥΡΩ του μέλλοντος. Παρόμοια μέτρα αναμένεται να εφαρμοστούν σε ανάλογες περιπτώσεις, ενώ ο κόσμος αναρωτιέται ήδη πού θα χτυπήσει τώρα η κρίση. Στη Σλοβενία; Στη Μάλτα; Σε άλλες χώρες, με μεγαλύτερα προβλήματα;  
Τις προάλλες, οι Financial Times μας θύμισαν την εφιαλτική προειδοποίηση του Friedrich Hayek για τους ελέγχους κεφαλαίων:
«Στην αρχή θα φανεί ότι τίποτα δεν επηρεάζει την ιδιωτική ζωή λιγότερο από τον κρατικό έλεγχο επί των συναλλαγών σε ξένο συνάλλαγμα, και οι περισσότεροι θα δουν την εισαγωγή του με παντελή αδιαφορία. Ωστόσο, η εμπειρία των πλείστων ηπειρωτικών χωρών έχει προϊδεάσει τους νουνεχείς να εισπράξουν το συγκεκριμένο βήμα ως αποφασιστική προέλαση στην πορεία προς τον ολοκληρωτισμό και την κατάπνιξη της ατομικής ελευθερίας. Ουσιαστικά, πρόκειται για την απόλυτη παράδοση του ατόμου στην τυραννία του κράτους, για την ύστατη εξουδετέρωση κάθε μέσου απόδρασης – όχι μόνο για τους πλουσίους αλλά για όλους» (The Road to Serfdom, ([Ο Δρόμος προς την Δουλοπαροικία] 1944).
Φοβείσθε τα νεοεισαχθέντα εργαλεία. Οι έλεγχοι των κεφαλαίων είναι το ένα. Αυτό που προσομοιάζει σφόδρα σε διευρυμένη φορολογία πλούτου είναι το άλλο.
Πιστεύω ακράδαντα ότι γίναμε, τις τελευταίες εβδομάδες, μάρτυρες μιας αλλαγής παιχνιδιού. Φρονώ ότι τώρα μπορούμε και πρέπει να περιμένουμε οτιδήποτε και τα πάντα, καθώς βαθαίνει η κρίση στην Ευρωζώνη και ο Ευρώ-οδοστρωτήρας μετακινείται από τη διάσωση μιας χώρας στην άλλη.
Είναι ελάχιστα τα όρια του τι μπορείς να κάνεις στους άλλους επικαλούμενος τη σύγχρονη ερμηνεία της δημοκρατίας. Μια εκδοχή όπου μόνο η πλειοψηφία απαιτείται, μα όπου δεν υπάρχει πλέον σεβασμός για τα προσωπικά αρνητικά δικαιώματα – όπως τα γνωρίζουμε μέσα από το Αμερικανικό Σύνταγμα.
Ο ευκολότερος στόχος θα είναι πάντα οι εύποροι, ή ακόμα και οι εργαζόμενοι και οι οικονόμοι που όλη τους τη ζωή έκαναν το σωστό. Καθώς τα παραφουσκωμένα κράτη προνοίας αρχίζουν να καταρρέουν υπό το βάρος των ανεύθυνων υποσχέσεών τους, τα ετοιμόρροπα συστήματα αξιών και τα μη βιώσιμα δημογραφικά δεδομένα τους, θα είναι εύκολο να πεισθεί πέραν του 50% των ψηφοφόρων ότι η κατάσχεση και κλοπή των χρημάτων των άλλων είναι ΑΠΟΔΕΚΤΗ για το ευρύτερο καλό. Το Boston Consulting Group υπολόγισε ότι με το 28 τοις εκατό ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ του ιδιωτικού πλούτου καλύπτει μόλις τα υφιστάμενα χρέη – προσέξτε, όχι τις μελλοντικές υποχρεώσεις – και τα χρήματα αυτά δεν μπορούν παρά να αντληθούν από ένα και μόνο μέρος… Τις τσέπες σας. Φοβείσθε.
Πολλά πράγματα πήγαν στραβά τα τελευταία χρόνια, όμως οι σπόροι είχαν φυτευτεί προ πολλού. Υπό τη μορφή πίεσης υπέρ του «δικαιώματος» όλο και περισσότερων ανθρώπων να είναι ιδιοκτήτες ακινήτων, ακόμη και αν δεν πληρούσαν τα παραδοσιακά κριτήρια δανεισμού – εξού και τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Υπό τη μορφή τεράστιων «επιδομάτων» στα κράτη προνοίας, όχι μόνο σε φτωχούς αλλά και σε μεσοαστούς – εξού και τα φουσκωμένα ελλείμματα και χρέη. Υπό τη μορφή του Ευρώ, ενός μεγαλεπήβολου, πολιτικού προγράμματος χωρίς πρακτικά θεμέλια – εξού και οι απανωτές κρίσεις, με τη γραμμή του ντόμινο να εκτείνεται ως στο βάθος του ορίζοντα.
Αναμφίβολα, πολλά χρηματοοικονομικά ιδρύματα εκμεταλλεύτηκαν την παρτίδα που τους έλαχε. Δεν είναι άμοιρα ενοχών και ευθυνών για την τωρινή κατάντια. Όμως, τα πραγματικά προβλήματα δεν έγκεινται στο ότι κάποιοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις εκάστοτε συνθήκες μέσα στις οποίες λειτουργούν. Το πραγματικό πρόβλημα έγκειται στο πλαίσιο που δημιουργείται από τους πολιτικούς, και εμποδίζει τις ελεύθερες αγορές να χειριστούν τις υπερβολές, όπως κάνει πάντα ο καπιταλισμός. Η επίλυση κρίσεων και η αποκάλυψη των κακών επιχειρηματικών μοντέλων είναι συστατικά του καπιταλισμού – και δεν είναι πάντα ευχάριστο θέαμα – μα είναι διάβολε αποδοτικότερο και ταχύτερο από το να προσπαθείς απεγνωσμένα να περισώσεις αυτό που είναι ήδη καταδικασμένο. Και ποτέ δεν θα αφήσει τα προβλήματα να παρεκτραπούν στην έκταση με την οποία είμαστε τώρα αντιμέτωποι.
Η Κύπρος είναι ενδεικτικό παράδειγμα. Το πρόβλημα δεν είναι η Κύπρος. Το πρόβλημα είναι το Ευρώ.