Οι Προοπτικές της Οικονομίας της Ευρώπης

Καθώς πλησιάζουμε το τέλος του έτους 2013, είναι μια καλή χρονική στιγμή για να γίνει μια ανασκόπηση του έτους που σύντομα θα αποχαιρετήσουμε και της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στην οικονομία της Ζώνης του Ευρώ. Το 2013 ήταν δυστυχώς άλλη μια χρονιά κρίσης για τις χώρες της Ευρωζώνης αλλά και της Ευρώπης στο σύνολό της, με αυξανόμενη ανεργία, ιδιαίτερα γιατί επηρεάζει τη νεολαία και συνοδεύεται από αναιμική ανάπτυξη.

Πρόσφατα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) δείχνουν ότι η ανεργία στις 17 χώρες της Ζώνης του Ευρώ βρίσκεται στο 12.1% για τον Οκτώβριο του 2013, μειωμένη κατά 0.1% από τον προηγούμενο μήνα. Τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας καταγράφηκαν στην Αυστρία, την Γερμανία και το Λουξεμβούργο και ήταν κάτω από το 6%, με τα υψηλότερα στην Ελλάδα και την Ισπανία που ήταν γύρω στο 27%. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των χωρών με τις μεγαλύτερες πρόσφατες αυξήσεις στα ποσοστά ανεργίας ήταν η Κύπρος και η Ελλάδα, ενώ οι μεγαλύτερες μειώσεις σημειώθηκαν στην Λετονία και την Ιρλανδία. Τόσο η Λετονία όσο και η Ιρλανδία βίωσαν πρόσφατα οικονομική κρίση και έτυχαν οικονομικής στήριξης με πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την ΕΕ που περιλάμβανε πολύ σκληρά μέτρα λιτότητας. Και οι δύο αυτές χώρες εξήλθαν από τα αντίστοιχα προγράμματα τους με επιτυχία και μπορούν πλέον να δανείζονται με χαμηλά, βιώσιμα επιτόκια από τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Στην αποκορύφωση της κρίσης τους, οι αποδόσεις των 10-ετών ομολόγων ήσαν της μεν Λετονίας στο 17%, (Σεπτέμβριος 2009), ενώ για την Ιρλανδία σχεδόν 12%, (Ιούνιος 2011), τώρα όμως και για τις δύο χώρες τα 10-ετή ομόλογα τυγχάνουν διαπραγμάτευσης με αποδόσεις κάτω από το 4%. Προφανώς οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν ανταμείψει τις χώρες αυτές  για την αποφασιστικότητα που επέδειξαν και γιατί κατάφεραν να ανακάμψουν την οικονομία τους. Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι τα επίπεδα ανεργίας για τους νέους ηλικίας κάτω των 25 ετών που σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά δεδομένα είναι στο  24.4% για τις δεκαεπτά χώρες της  Ζώνης του Ευρώ, με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης (Ελλάδα και Ισπανία) να βρίσκονται σε ποσοστά πέραν του 57%!

Αν ρίξουμε μια ματιά στους ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ, θα δούμε ότι αυτό αυξήθηκε κατά μόνο 0.1% στις δεκαεπτά χώρες της Ευρωζώνης (και 0.2% για τις 28 χώρες της ΕΕ) κατά το τρίτο τρίμηνο του 2013, μετά από μια περίοδο ύφεσης. Επιπρόσθετα, το συνολικό έλλειμμα του προϋπολογισμού είναι στο -2.3% ενώ ο πληθωρισμός στο 0.9% για τον Νοέμβριο του 2013. Τo ποσοστό αυτό είναι πολύ πιο κάτω από τον στόχο του 2% που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) επιθυμεί να διατηρήσει μεσοπρόθεσμα. Η πιθανότητα εμφάνισης αποπληθωρισμού στο εγγύς μέλλον προκαλεί κάποιες ανησυχίες. Πρώτον, γιατί η πτώση των τιμών χειροτερεύει την κατάσταση αυτών που χρωστούν αφού αυξάνει την πραγματική επιβάρυνση του χρέους τους. Δεύτερον, προκαλεί μείωση του δανεισμού και της κατανάλωσης εκ μέρους των καταναλωτών/επενδυτών, γεγονός που δεν βοηθά την προώθηση της ανάπτυξης. Μπορεί επίσης να προκαλέσει αποπληθωριστική παγίδα, όπου και μόνο η αναμονή της πτώσης των τιμών κάνει τον κόσμο να ξοδεύει λιγότερα. Τρίτον, σε περιόδους  αποπληθωρισμού παρατηρείται μείωση των απολαβών και πτώση των τιμών, που είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ψηλότερα ποσοστά ανεργίας αν οι εργαζόμενοι δεν αποδεχτούν τις αποκοπές αυτές στους μισθούς τους.  

Ωστόσο, ποια είναι τα βασικά προβλήματα που βρίσκονται πίσω από την κρίση του Ευρώ; Αναμφίβολα, η απώλεια της ανταγωνιστικότητας έναντι άλλων περιοχών του κόσμου, όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και οι αναδυόμενες αγορές, είναι ένας σημαντικός λόγος και αυτό αφορά κυρίως τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Είναι επίσης και τα δημοσιονομικά ελλείμματα που αντιμετωπίζουν ορισμένες χώρες της Ζώνης του Ευρώ που οδηγούν και αυτά σε αύξηση του δημόσιου χρέους, καθιστώντας το μη βιώσιμο σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω των ανεξέλεγκτων κρατικών δαπανών. Αυτό γίνεται ακόμα πιο σοβαρό όταν ο ρυθμός της αύξησης του χρέους είναι μεγαλύτερος από τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ. Ένας άλλος λόγος είναι το χαμηλό ποσοστό γεννήσεων σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, το οποίο μεταφράζεται σε αύξηση των δαπανών για τις συντάξεις και την υγεία. Τέλος, το γεγονός ότι δεν υπάρχει ακόμα δημοσιονομική και τραπεζική ενοποίηση, αλλά μια νομισματική ένωση που δεν προσφέρει στα κράτη μέλη την δυνατότητα να υποτιμήσουν το δικό τους νόμισμα ως μέτρο για να αντιμετωπίσουν την κρίση, έχει επιδεινώσει την κρίση του Ευρώ.

Η ΕΚΤ έχει αντιδράσει στην κρίση με συμβατικά και μη συμβατικά νομισματικά εργαλεία. Από τον περασμένο μήνα το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ  βρίσκεται στις 25 μονάδες βάσης (0.25%). Πρόκειται για εξαιρετικά χαμηλό επιτόκιο, παρόμοιο με άλλων Κεντρικών Τραπεζών όπως της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, της Τράπεζα της Αγγλίας και της Τράπεζα της Ιαπωνίας, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Είναι για αυτό τον λόγο που η ΕΚΤ έχει επίσης εφαρμόσει από το 2010 μέχρι τις αρχές του 2012 μη συμβατικά εργαλεία, όπως το Πρόγραμμα  Αγοράς Τίτλων (Securities Markets Programme, SMP), ή το Πρόγραμμα  Αγοράς Ομολόγων προβληματικών χωρών (Outright Monetary Transactions, OMT) που ανακοινώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012. Μέσω αυτών των προγραμμάτων η ΕΚΤ έχει ουσιαστικά αγοράσει κρατικά ομόλογα από την δευτερογενή αγορά των χωρών που επηρεάστηκαν σοβαρά από την κρίση, δηλαδή της Πορτογαλίας, της  Ιρλανδίας, της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Ισπανίας, γνωστών και ως PIIGS από τα αρχικά των ονομάτων τους στην Αγγλική. Ακόμα και αυτές οι μη συμβατικές δράσεις δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Πρόσφατες δηλώσεις από διευθυντικά στελέχη της ΕΚΤ δείχνουν ότι η εφαρμογή ενός μεγάλης κλίμακας προγράμματος αγοράς περιουσιακών στοιχείων (παρόμοιο με τα προγράμματα αγοράς ομολόγων γνωστών ως QE στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία), εξακολουθεί να αποτελεί επιλογή, δεδομένου ότι η Ευρώπη συνεχίζει να πλήττεται από χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και αυξανόμενα ποσοστά ανεργίας, παρά τα πολύ χαμηλά επιτόκια.

Ενόψει των ανωτέρω, οι εκτιμήσεις μου για το 2014 στο πλαίσιο αυτού του άρθρου είναι ότι εκτός εάν η ΕΚΤ υιοθετήσει μια πιο επιθετική στάση και εφαρμόσει πιο αποτελεσματικά ενισχυτικά μέτρα, η ανεργία θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα ενώ η ανάπτυξη θα εξακολουθήσει να βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα με θετικό πρόσημο.