Τι αλλάζει στη σχέση ΕΕ-ΗΒ και οι συνέπειες ενός εμπορικού no deal

Με τη λήξη της μεταβατικής περιόδου του Brexit στις 31 Δεκεμβρίου η σχέση της ΕΕ με το Ηνωμένο Βασίλειο αλλάζει. Οι αλλαγές μπορεί να είναι πιο δραματικές σε ορισμένους τομείς σε περίπτωση που δεν προκύψει συμφωνία για τη μελλοντική εμπορική σχέση. Όπως αποφασίστηκε την Κυριακή, οι διαπραγματεύσεις θα συνεχιστούν. 

Από τις συμφωνημένες μεταξύ των δύο πλευρών αλλαγές, η βασική είναι ο τερματισμός της ελεύθερης μετακίνησης Ευρωπαίων πολιτών προς τη Βρετανία και αντιστρόφως. Η κυβέρνηση Τζόνσον έχει παρουσιάσει το νέο μεταναστευτικό σύστημα με ισχύ από 1η Ιανουαρίου που βασίζεται σε μοριοδότηση των επίδοξων μεταναστών ανάλογα με το επίπεδο της επαγγελματικής τους κατάρτισης, την ιδιότητά τους ή το μισθό τους και με αναγκαία προϋπόθεση τη γνώση αγγλικών και την προσφορά θέσης από εγκεκριμένο εργοδότη. Από αυτό το σύστημα  αποκλείονται οι χαμηλής ειδίκευσης και ανειδίκευτοι εργάτες, πλην περιπτώσεων κάλυψης τομέων με λειψανδρία.

Οι επισκέπτες στο Ηνωμένο Βασίλειο από την ΕΕ θα μπορούν να ταξιδέψουν χωρίς βίζα εφόσον η διαμονή τους δεν ξεπεράσει τους έξι μήνες. Θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τις αυτόματες πύλες ηλεκτρονικού διαβατηρίου. Αντιθέτως, οι Βρετανοί που θα θέλουν να επισκεφθούν την ΕΕ δε θα μπορούν να μείνουν εκεί για περισσότερο από 90 ημέρες σε διάστημα 180 ημερών. Θα πρέπει επίσης να έχουν διαβατήριο που δε λήγει εντός έξι μηνών από την ημερομηνία του ταξιδιού.

Οι κοινοτικοί φοιτητές θα χρειάζονται βίζα, η οποία θα εξασφαλίζεται με προσφορά θέσης σπουδών από κάποιο βρετανικό πανεπιστήμιο, γνώση αγγλικής γλώσσας και απόδειξη οικονομικής αυτάρκειας. Οι Ευρωπαίοι φοιτητές αντιμετωπίζουν επίσης σημαντικές αυξήσεις στα δίδακτρα.

Ανεξαρτήτως κατάληξης των διαπραγματεύσεων για την εμπορική σχέση, οι Ευρωπαίοι κάτοικοι στο Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορέσουν να συνεχίσουν να διαμένουν και να έχουν τα δικαιώματα τους εξασφαλισμένα εφόσον έχουν υποβάλει αίτηση και έχουν λάβει έγκριση για την αναγνώριση του καθεστώτος του εγκατεστημένου κατοίκου στις περιπτώσεις που έχουν συμπληρώσει πενταετία στη χώρα (ή προεγκατεστημένου κατοίκου εφόσον δεν έχει παρέλθει πενταετία).

Τα ευρωπαϊκά δελτία ταυτότητας θα συνεχίσουν να γίνονται δεκτά ως ταξιδιωτικά έγγραφα έως τουλάχιστον το τέλος του 2025 για τους Ευρωπαίους κατοίκους που έχουν λάβει το καθεστώς εγκατεστημένου κατοίκου. Για τους υπόλοιπους επισκέπτες από την ΕΕ σταδιακά θα καταργηθεί η αποδοχή της ταυτότητας αντί διαβατηρίου, αλλά το χρονοδιάγραμμα ακόμα δεν έχει οριστικοποιηθεί.
 
Οι Βρετανοί δε θα μπορούν να χρησιμοποιούν πλέον στην ΕΕ την κάρτα υγειονομικής περίθαλψης και θα πρέπει να φροντίζουν να έχουν ταξιδιωτική ασφάλιση που θα τους καλύπτει και νοσηλεία.

Η επικείμενη έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ενιαία αγορά και την τελωνειακή ένωση θυμίζει την πρόκληση διαχείρισης της ιδιαίτερης περίπτωσης της Βόρειας Ιρλανδίας. Η αποφυγή των σκληρών συνόρων με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας είχε ρυθμιστεί σε ένα γενικό πλαίσιο με το σχετικό πρωτόκολλο που επισυνάπτεται στη Συμφωνία Αποχώρησης και μόλις την περασμένη εβδομάδα οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμφωνία επί πρακτικών λύσεων σε μια σειρά θεμάτων.

Τα πράγματα περιπλέκονται για μια σειρά άλλων τομέων στην περίπτωση ενός ‘no deal’ στη μελλοντική εμπορική σχέση. Η εξέλιξη αυτή θα επέφερε αναπόφευκτα αυξήσεις στις τιμές τροφίμων και προϊόντων, καθώς βασική συνέπεια θα ήταν η εκατέρωθεν επιβολή δασμών.

Οι κοινοτικοί δασμοί σε μη αγροτικά προϊόντα που εισάγονται από τρίτες χώρες είναι περίπου 2,8% κατά μέσο όρο. Στα αυτοκίνητα ο δασμός είναι 10% και πάνω από 35% στα γαλακτοκομικά προϊόντα, ενώ σε εισαγωγές κρεάτων επιβάλλονται δασμοί που ξεπερνούν ακόμα και το 40%. Το 60% των βρετανικών αγροτικών προϊόντων εξάγεται στην ΕΕ. 

Ενδεικτικό της αναταραχής που θα προκύψει είναι ότι η τεράστια βιομηχανία αρνίσιου κρέατος στη Βρετανία  θα μπορούσε να χτυπηθεί από δασμούς ύψους 48% για εξαγωγές προς την ΕΕ με φόβους ότι η αντίστοιχη εκτόξευση στην τιμή θα οδηγήσει στην καταστροφή Βρετανούς κτηνοτρόφους που έχουν την Ευρώπη ως βασική αγορά.

Αντιστοίχως οι βρετανικοί δασμοί θα καταστήσουν πιο ακριβά για τους εγχώριους καταναλωτές ευρωπαϊκά νωπά τρόφιμα. Έχουν προαναγγελθεί π.χ. δασμοί ύψους 48% στο μοσχαρίσιο κιμά και 16% στα αγγούρια. Το Ηνωμένο Βασίλειο εισάγει το 85% των φρέσκων λαχανικών που καταναλώνει από την ΕΕ, όπως τομάτες και κρεμμύδια από την Ολλανδία, κουνουπίδια και σέλινα από την Ισπανία και πατάτες από τη Γαλλία.

Μεγάλες βρετανικές αλυσίδες σουπερμάρκετ προειδοποιούν για ελλείψεις προϊόντων, τουλάχιστον για τους πρώτους μήνες και για έλλειψη ποικιλίας επιλογών. Η Βρετανική Κοινοπραξία Λιανικής έχει προειδοποιήσει για «δασμολογική βόμβα» ύψους 3,1 δισεκατομμυρίων λιρών σε τρόφιμα και ποτά. Το 85% των εισαγόμενων κοινοτικών προϊόντων θα επιβαρυνθεί με δασμούς άνω του 5% και ο μέσος όρος θα είναι πάνω από 20%. Σε ορισμένα τυριά π.χ. έχουν προβλεφθεί αυξήσεις της τάξης του 55% στην τιμή για τον Βρετανό καταναλωτή.

Οι πρόσθετες τελωνειακές διατυπώσεις που θα απαιτούνται σε περίπτωση no deal και οι πρόσθετοι τελωνειακοί έλεγχοι είναι παρά πολύ πιθανό επίσης να προκαλέσουν ουρές χιλιομέτρων φορτηγών οχημάτων στα λιμάνια της Βρετανίας. 

Η ίδια η βρετανική κυβέρνηση στο χείριστο δυνατό σενάριο που έχει επεξεργαστεί έχει εκθέσει ανησυχίες για ουρές 7.000 φορτηγών με κατεύθυνση το λιμάνι του Ντόβερ και τη σήραγγα της Μάγχης που θα απαιτούν έως και δύο για να μπορέσουν να ταξιδέψουν. Ήδη έχει προβλεφθεί χώρος στάθμευσης και αναμονής στην τοπική κομητεία Κεντ που έχει λάβει το προσωνύμιο «το γκαράζ του Φάρατζ» από τον Brexiteer πολιτικό. 

Μια γεύση του τι θα μπορούσε να συμβεί βιώνει αυτές τις μέρες το Κεντ με ουρές χιλιομέτρων από φορτηγά που αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις λόγω της αυξημένης κίνησης με παραγγελίες ενόψει Χριστουγέννων, με παραγγελίες για στοκ από επιχειρήσεις που φοβούνται το Brexit και με αργοπορίες λόγω Covid. 

Το Ηνωμένο Βασίλειο θα καθυστερήσει την πλήρη εφαρμογή ελέγχων στα εισαγόμενα από την ΕΕ προϊόντα έως την 1η Ιουλίου, αλλά πιστεύεται ότι οι Ευρωπαίοι μεταφορείς θα αποφεύγουν τη χώρα λόγω των φόβων για καθυστερήσεις.

Οι περιορισμοί στον αριθμό των βρετανικών φορτηγών οχημάτων που θα μπορούν να εισέρχονται σε κοινοτικό έδαφος συνεπάγονται πιθανή διακοπή εξαγωγών προς την ΕΕ ακόμα και για τα 2/3 των βρετανικών επιχειρήσεων, αν δε δοθεί κάποια εξαίρεση. Με δεδομένο ότι το 43% των βρετανικών εξαγωγών κατέληξε στην ΕΕ πέρυσι, με συνολική αξία 294 δισεκατομμυρίων λιρών, καταλαβαίνει κανείς την αναταραχή που μπορεί να προκληθεί στην αγορά και στην οικονομία της χώρας.

Ακόμα και η προμήθεια φαρμάκων θα μπορούσε να αντιμετωπίσει προβλήματα, αν και υπάρχουν διαβεβαιώσεις ότι τα φάρμακα θα έχουν προτεραιότητα στις μεταφορές. Σε ό,τι αφορά τα εμβόλια κατά της Covid η βρετανική κυβέρνηση έχει έτοιμο σχέδιο θαλάσσιας ή και αεροπορικής μεταφοράς τους από ευρωπαϊκές φαρμακευτικές εγκαταστάσεις.

Ένα από τα ζητήματα που έχουν μπλοκάρει τη συμφωνία για τη μελλοντική σχέση είναι και τα αλιευτικά δικαιώματα κάθε πλευράς στα βρετανικά ύδατα. Χωρίς την εκτενή πρόσβαση που θέλουν να διατηρήσουν οι Γάλλοι, Ολλανδοί και Βέλγοι ψαράδες ολόκληρες κοινότητες σε αυτές τις χώρες απειλούνται, αλλά από την άλλη χωρίς εύκολη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά οι Βρετανοί αλιείς ακόμα και με αυξημένη ποσόστωση αλιευμάτων δεν μπορούν να αισθάνονται βέβαιοι για το μέλλον.

Ενδεικτικό της έντασης γύρω από το θέμα είναι πως το Υπουργείο Άμυνας στο Λονδίνο επιβεβαίωσε πως τέσσερα πλοία του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού είναι έτοιμα να περιπολούν τα χωρικά ύδατα της Βρετανίας σε περίπτωση no deal για να αποτρέπουν την παράνομη είσοδο ξένων αλιευτικών σκαφών.

Η συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και ανταλλαγής δεδομένων θα γίνει πιο δύσκολη χωρίς μια συμφωνία για τη μελλοντική σχέση, προξενώντας προβλήματα σε περιπτώσεις διασυνοριακών αστυνομικών ερευνών. Το Ην. Βασίλειο θα χάσει αυτομάτως πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων όπως δακτυλικά αποτυπώματα, δείγματα  DNA, ποινικά μητρώα και λίστες καταζητούμενων.

Για να συνεχίσουν εξάλλου οι βρετανικές αεροπορικές εταιρείες να εκτελούν πτήσεις προς την ΕΕ το Λονδίνο θα πρέπει να αποδεχθεί τη μεταβατική μίνι συμφωνία έξι μηνών που πρότειναν προ ημερών οι Βρυξέλλες.

Ο μεταποιητικός τομέας της Βρετανίας έχει επανειλημμένως τονίσει ότι είναι ανάγκη να υπάρξει εμπορική συμφωνία με την ΕΕ, ειδάλλως οι δασμοί θα εξαλείψουν τα περιθώρια κέρδους με αποτέλεσμα σημαντική απώλεια θέσεων εργασίας. Ο τομέας απασχολεί 2,7 εκ. εργαζόμενους και συνεισφέρει 190 δισεκατομμύρια λίρες στο βρετανικό ΑΕΠ. 

Μόνο η αυτοκινητοβιομηχανία στη χώρα απασχολεί 800.000 ανθρώπους και η πλειοψηφία των παραγόμενων οχημάτων διατίθεται στην ΕΕ. Ήδη μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες έχουν προειδοποιήσει για μεταφορά μονάδων παραγωγής στην ηπειρωτική Ευρώπη σε περίπτωση no deal.

Επίσης, χωρίς αναγνώριση από την ΕΕ των βρετανικών κανόνων για τις χρηματοοικονομικες υπηρεσίες θα είναι δύσκολο για βρετανικά χρηματοπιστωτικά  ιδρύματα και εταιρείες να δραστηριοποιούνται στην ηπειρωτική Ευρώπη. Αυτός είναι ο λόγος που πολλές βρετανικές τράπεζες έχουν ήδη δημιουργήσει βάσεις στην ΕΕ με προσωπικό από εκείνες τις χώρες, καθώς ακόμα και η εργοδοσία ατόμων από την ΕΕ θα είναι πιο περίπλοκη για τις βρετανικές επιχειρήσεις.

Εταιρείες όπως οι JP Morgan, Goldman Sachs και Morgan Stanley έχουν ήδη μεταφέρει πάνω από 1,2 τρισεκατομμύρια λίρες ενεργητικού από το Λονδίνο κυρίως προς Παρίσι, Φρανκφούρτη και Δουβλίνο. Ωστόσο, η μεταφορά θέσεων εργασίας στην ηπειρωτική Ευρώπη απέχει πολύ από τις αρχικές εκτιμήσεις - μόνο κάτι παραπάνω από 7.500 θέσεις με βάση στοιχεία της EY έως τον Οκτώβριο.

Ο τομέας των υπηρεσιών αντιστοιχεί στο 80% του βρετανικού ΑΕΠ και οι χρηματοοικονομικές εταιρείες απασχολούν πάνω από 1 εκατομμύριο ανθρώπους, συνεισφέροντας (πέρυσι) 76 δισεκατομμύρια λίρες σε φόρους.

Η βρετανική κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι θα επιτρέπει στα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να παρέχουν υπηρεσίες σε πελάτες στο Ην. Βασίλειο, αλλά αναμένει ανταπόδοση.

Ακόμα άγνωστο παραμένει το τι θα γίνει με τη βρετανική συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα Erasmus, ενώ ερευνητές σε βρετανικά ιδρύματα θα χάσουν τη πρόσβαση σε κοινοτικά κονδύλια.

Θα απαιτείται εξάλλου έγγραφο Διεθνούς Άδειας Οδήγησης για να μπορεί ένας Βρετανός να οδηγήσει στους ευρωπαϊκούς δρόμους. Επίσης, θα χρειάζεται εξέταση των κατοικίδιων κάθε φορά που θα πρέπει να ταξιδέψουν προς την ΕΕ. Τέλος, θα επανέλθουν οι χρεώσεις περιαγωγής, αν και μεγάλες βρετανικές εταιρείες κινητής τηλεφωνίας έχουν δεσμευθεί να συγκρατήσουν τις χρεώσεις έως ένα όριο.

ΠΗΓΗ: ΚΥΠΕ