Οι τάσεις και προοπτικές στην Εκπαίδευση το 2023

«Αν σκέφτεσαι για ένα χρόνο, φύτεψε ένα σπόρο. Αν σκέφτεσαι για δέκα χρόνια φύτεψε, ένα δέντρο. Αν σκέφτεσαι για 100 χρόνια, δίδαξε ανθρώπους». Μια φράση από τον Κομφούκιο που εμπερικλείει τη σημασία και αξία της εκπαίδευσης.

Μιας αέναης επένδυσης που προσφέρει δυνατότητες, γνώσεις, ευκαιρίες και δεξιότητες σε ατομικό επίπεδο και έχει τεράστια συμβολή στην πρόοδο της κοινωνίας. Τον πολυδιάστατο αυτό ρόλο της Εκπαίδευσης, στοχεύει να αναδείξει μέσω της απόφασης της η  Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για την ανακήρυξη της 24 Ιανουαρίου ως Διεθνούς  Ημέρας για την Εκπαίδευση.

Η μέρα αυτή, πέραν της ευκαιρίας που μας δίνει να γιορτάσουμε και να αναγνωρίσουμε τη μεταμορφωτική δύναμη της εκπαίδευσης και της μάθησης, αποτελεί και μια πρώτης τάξεως αφορμή για την εξέταση των αλλαγών που συντελούνται αλλά και των ευκαιριών που παρουσιάζονται στον τομέα.  Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο, όπου νέες καινοτόμες προσεγγίσεις και πληθώρα διαθέσιμων εργαλείων, μπορούν να ενισχύσουν την εκπαιδευτική εμπειρία και την αναδιαμόρφωση της εκπαίδευσης και των ευκαιριών που προσφέρονται σε εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους. 

Πιο κάτω παρουσιάζονται οι τάσεις που θεωρούμε πως θα συνεχίσουν να επηρεάζουν θετικά την εκπαίδευση, δίνοντας νέα ώθηση και φέρνοντας τον τομέα πιο κοντά στη σημερινή κοινωνία και τις σύγχρονες ανάγκες που δημιουργούνται.

Εκπαίδευση STE(A)M

Αρκετές από τις εκπαιδευτικές καινοτομίες που συναντούμε στοχεύουν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η κριτική και η υπολογιστική σκέψη, και βασικών δεξιοτήτων που πρέπει να έχουν οι μαθητές για να προσαρμοστούν στις σύγχρονες προκλήσεις. Η εκπαίδευση STEΑM θεωρείται κλειδί για την ανάπτυξη σημαντικών πτυχών της ζωής μας, καθώς και για την προετοιμασία των μαθητών για μελλοντικές προκλήσεις. Η παγκόσμια σκηνή μεταμορφώνεται με γρήγορους ρυθμούς, κάτι που απαιτεί από την εκπαίδευση να στρέφει την προσοχή της προς την ανάπτυξη δεξιοτήτων και χαρακτήρα, και όχι μόνο στις πληροφορίες γνώσης.

Η εισαγωγή της μεθοδολογίας STEM αλλά και STEAM (με την προσθήκη των τεχνών) στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί την πιο σύγχρονη εκπαιδευτική πρακτική, η οποία βασίζεται στην ομαδική εργασία και στην ανάπτυξη της υπολογιστικής σκέψης για την επίλυση σύνθετων συνδυαστικών προβλημάτων. Μέσω της προσέγγισης αυτής ενισχύεται η ερευνητική δραστηριότητα στην τάξη, καλλιεργείται η κριτική σκέψη των μαθητών μέσω της αξιοποίησης επιστημονικών πρακτικών και προωθείται η διεπιστημονικότητα. Είναι άκρως ενθαρρυντικό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς και φορείς στην Κύπρο ήδη προωθούν ενεργά την ανάπτυξη προγραμμάτων που αξιοποιούν την εκπαίδευση STEAM, ενισχύοντας έτσι την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων του 21ου αιώνα, όπως η καινοτομία, επιχειρηματικότητα, δημιουργικότητα κ.α.

Ενσωμάτωση της τεχνολογίας στη μάθηση

Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργεί νέες πραγματικότητες και δυνατότητες (και) στον τομέα της εκπαίδευσης. Η Εικονική πραγματικότητα (VR), Επαυξημένη πραγματικότητα (AR), Εκτεταμένη Πραγματικότητα (ΧR), Μικτή πραγματικότητα (MR) είναι νέες τάσεις εφαρμογών που σταδιακά αλλά σταθερά, ενσωματώνονται στις σχολικές τάξεις και τη διδασκαλία δίνοντας την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να παρουσιάσουν θέματα και πληροφορίες με ένα διαδραστικό και συμμετοχικό τρόπο. Ολοένα και περισσότερες νέες εφαρμογές αναπτύσσονται με σκοπό τον εμπλουτισμό της παρεχόμενης εκπαίδευσης με νέο δυναμικό περιεχόμενο αλλά και τη βελτίωση της μαθησιακής εμπειρίας με στοιχεία “πραγματικότητας”. Όλες αυτές οι τεχνολογικές εφαρμογές συνδέουν τη μάθηση με την πραγματικότητα, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εμπειρία στους εκπαιδευόμενους και αναπτύσσοντας ταυτόχρονα ψηφιακές δεξιότητες. 

Παράλληλα, η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) κερδίζει διαρκώς έδαφος το τελευταίο διάστημα, με τις εφαρμογές της να αποδίδουν ήδη σε πολλούς τομείς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εφαρμογή Chat GPT, που μόλις πρόσφατα προκάλεσε τεράστιο ενδιαφέρον και συζητήσεις. Η ΤΝ στην εκπαίδευση δεν θα πρέπει να τρομάζει, καθώς δεν αναφερόμαστε σε ρομπότ που θα αντικαταστήσουν τους εκπαιδευτικούς. Αντιθέτως, η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει τους μαθητές και εκπαιδευτικούς με νέες δεξιότητες, καθώς και να διαφοροποιήσει τη μαθησιακή διαδικασία, προσαρμοσμένη στις ατομικές ανάγκες του κάθε μαθητή. Κατά συνέπεια, αυτό παρέχει υποστήριξη στον εκπαιδευτικό, αλλά τον ελευθερώνει για να επικεντρωθεί σε θέματα ουσίας.

Ψυχική ανθεκτικότητα, ενδυνάμωση και ευζωία

Αν και όταν φανταζόμαστε το μέλλον και καινοτόμες τάσεις στην εκπαίδευση αυτόματα σκεφτόμαστε εξελιγμένες τεχνολογίες, η θετική ψυχολογία και η καλλιέργεια ανθεκτικότητας θα αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία για να διατηρηθεί μια υγιής ισορροπία στην εκπαίδευση και στον τομέα της μάθησης, μαθαίνοντας τα άτομα να διαχειρίζονται δύσκολες καταστάσεις που μπορεί να παρουσιαστούν στη σύγχρονη κοινωνία. Η σύγχρονη πραγματικότητα και τα νέα δεδομένα επιβάλλουν μια συνεχιζόμενη προσαρμογή και ευελιξία ώστε να αντιμετωπιστούν οι νέες προκλήσεις που συνεχώς προκύπτουν.

 Ένα απτό παράδειγμα μιας τέτοιας προσέγγισης είναι η θετική ψυχολογία και το Σύστημα Προώθησης Θετικής Συμπεριφοράς (PBS) που προσφέρει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πρόληψης και αντιμετώπισης ανεπιθύμητων συμπεριφορών στην τάξη καλλιεργώντας ένα θετικό κλίμα που επηρεάζει θετικά ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Μέσα σε ένα κλίμα αβεβαιότητας που συχνά καλούνται οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά να συνυπάρξουν, είναι ενθαρρυντικό το ότι γίνονται οργανωμένες προσπάθειες και εφαρμόζονται συγκεκριμένες πρακτικές που ενδυναμώνουν ψυχικά εκπαιδευτικούς και παιδιά με στόχο την απόλαυση της μάθησης και την ευτυχία.

Εκπαίδευση για την αειφορία και αντιμετώπιση της οικολογικής πρόκλησης

Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη εποχή, ο κίνδυνος και οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης είναι πλέον ορατές. Η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση της νέας γενιάς πολιτών για τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι ο βασικότερος τρόπος για να αποτρέψουμε μια μη αναστρέψιμη κατάσταση και να δημιουργήσουμε τις συνθήκες για αειφορία σε όλους τους τομείς της ζωής μας.

Ο ρόλος λοιπόν του σχολείου και της εκπαίδευσης σήμερα είναι η καλλιέργεια κουλτούρας και ήθους προσανατολισμένα προς την αειφορία και την αειφόρο ανάπτυξη. Να διαμορφώσει δηλαδή τους υπεύθυνους πολίτες του μέλλοντος οι οποίοι θα σέβονται το περιβάλλον και θα μάχονται για την προστασία του. Στην Κύπρο ήδη βρίσκεται εν δράσει η Μονάδα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΠΑΑ), η οποία αποτελεί μόνιμη οριζόντια δομή του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας. Συστάθηκε με στόχο την παρακολούθηση της υλοποίησης και την επικαιροποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδιασμού για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, και προώθησής του στην τυπική, μη τυπική και άτυπη εκπαίδευση.

Δια βίου εκπαίδευση

Κλείνοντας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η εκπαίδευση είναι δια βίου και δεν περιορίζεται στην τυπική μάθηση και στο σχολικό σύστημα. Μια σημαντική πρωτοβουλία που φαίνεται να προωθείται τόσο από την Ευρωπαική Ένωση όσο και από άλλους διεθνείς οργανισμούς, είναι η παροχή ισότιμης ποιοτικής εκπαίδευσης για όλους τους πολίτες. Μέσα από αυτή την προσπάθεια αναδεικνύονται πολλές ευκαιρίες δια βίου μάθησης και εκπαίδευσης με στόχο την εκπαίδευση όλων των ανθρώπων, την καλλιέργεια βασικών γνώσεων και δεξιοτήτων για μια καλύτερη, ισότιμη και ανθρώπινη κοινωνία.

Προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύει και η Εθνική Στρατηγική Δια Βίου Μάθησης της Κύπρου, για τη διαμόρφωση της οποίας σημαντικό ρόλο είχε και το CARDET σε συνεργασία με το European Association for the Education of Adults (ΕΑΕΑ) και το ΥΠΑΝ, και εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο. Την ενίσχυση της ολικής προσπάθειας για τη δια βίου εκπαίδευση, ενδυναμώνει και η ανακήρυξη του 2023 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως Ευρωπαϊκό Έτος Δεξιοτήτων, προωθώντας ευκαιρίες αναβάθμισης των δεξιοτήτων πολιτών και επανειδίκευσης.

Oι αλλαγές στον τομέα της εκπαίδευσης είναι διαρκείς  και πέραν των απαραίτητων αλλαγών που θα πρέπει να επιτελεστούν, οι ευκαιρίες που διανοίγονται είναι ανεξάντλητες. Για να τύχουν όμως εκμετάλλευσης, και να είμαστε σε θέση να ενισχύσουμε την ποιότητα της εκπαίδευσης που προσφέρεται στους μαθητευόμενους, η μάθηση θα πρέπει να εστιάζει στον τρόπο μάθησης για ένα κόσμο που μεταβάλλεται διαρκώς. Θα πρέπει επίσης το εκπαιδευτικό σύστημα να λειτουργεί ως μια ασφαλής νησίδα μάθησης, πειραματισμού, κοινωνικοποίησης και ειρήνης για μια εκπαίδευση ισότιμη, ανθρώπινη, δίκαιη και αποτελεσματική. 

Επιδίωξη που αποτελεί αξιακή στόχευση για το ερευνητικό κέντρο CARDET, το οποίο αναπτύσσει και υλοποιεί πληθώρα καινοτόμων έργων για τη στήριξη του εκπαιδευτικού συστήματος, των εκπαιδευτικών και των μαθητευόμενων στην Κύπρο, έχοντας στο επίκεντρο των δράσεων του την προώθηση καινοτόμων εκπαιδευτικών πρακτικών και εργαλείων. Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τα έργα και τις δράσεις του οργανισμού στην ιστοσελίδα του www.cardet.org

*Επικεφαλής Τμήματος Εκπαίδευσης, CARDET