Deloitte Legal: Προστασία εμπορικού απορρήτου, η μυστική συνταγή στον 21 αιώνα

Από τον Κύπρο Ιωαννίδη, Δικηγόρο, Συνέταιρο στη Χατζηαναστασίου, Ιωαννίδη Δ.Ε.Π.Ε, μέλος του δικτύου Deloitte Legal

kioannides@deloitte.com

"If you want to keep a secret, you must also hide it from yourself."

George Orwell, 1984

Η μυστική συνταγή της Coca-Cola
Η συνταγή της Coca-Cola δημιουργήθηκε το 1886 από τον φαρμακοποιό Δρ. John S. Pemberton στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών. Από τη δημιουργία της, η συνταγή ήταν επτασφράγιστο μυστικό, το οποίο γνώριζε ένας μικρός μόνο κύκλος συνεργατών. Το 1919, η εταιρεία εξαγοράστηκε από τον Ernest Woodruff και ομάδα επενδυτών. Για να χρηματοδοτήσει την επένδυση, ο Woodruff εξασφάλισε χρηματοδότηση, χρησιμοποιώντας τη μυστική συνταγή ως ενέχυρο. Η συνταγή καταγράφηκε τότε για πρώτη φορά και το χαρτί σφραγίστηκε στο χρηματοκιβώτιο της Guaranty Bank στη Νέα Υόρκη μέχρι και την εξόφληση του δανείου το 1925. O Woodruff επαναπάτρισε τη μυστική συνταγή στην Ατλάντα, φυλάσσοντας την σε χρηματοκιβώτιο στην Trust Company Bank (μετέπειτα SunTrust) όπου και παρέμεινε για 86 χρόνια. Το Δεκέμβριο του 2011, η εταιρεία μετέφερε ξανά τη συνταγή, αυτή τη φορά σε χρηματοκιβώτιο στο World of Coca-Cola, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα κλειδωμένη σε δημόσια θέα. Σύμφωνα με την εταιρεία, τη συνταγή γνωρίζουν μόνο δύο ανώνυμοι εργαζόμενοι οι οποίοι δεν μπορούν καν να ταξιδέψουν μαζί. Όταν ο ένας αποβιώσει, ο άλλος επιλέγει τον αντικαταστάτη του από το προσωπικό της εταιρείας.

Ψηφιακή πραγματικότητα
Το τέλος του 20ου και η αρχή του 21ου αιώνα είναι, δίχως άλλο, περίοδος προφανούς καινοτομίας  στον τομέα της τεχνολογίας και όχι μόνο. Επιχειρήσεις ξεκινούν από μια ιδέα σε ένα γκαράζ ή ένα μικρό γραφείο και εξελίσσονται σε παγκόσμιους κολοσσούς.

Η αποτελεσματική προστασία πολύτιμων πληροφοριών στο στάδιο ανάπτυξης μιας ιδέας μπορεί να κάνει τη διαφορά μεταξύ μεγάλης εμπορικής επιτυχίας και χρεοκοπίας, ιδιαίτερα σε νεοφυείς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι πολύτιμες πληροφορίες δεν περιορίζονται μόνο στις τεχνολογικές γνώσεις, αλλά μπορεί να καλύπτουν ευρύτερο φάσμα τεχνογνωσίας και επιχειρηματικών πληροφοριών, όπως πληροφορίες σχετικά με πελάτες και προμηθευτές, επιχειρηματικά σχέδια, την έρευνα και τις στρατηγικές αγοράς.

Για τους ρομαντικούς και τους παρανοϊκούς, η φύλαξη πολύτιμων πληροφοριών σε χρηματοκιβώτια συνεχίζει να αποτελεί επιλογή (ίσως με κάποιες μικρές εξαιρέσεις). Στο σημερινό όμως ψηφιακό κόσμο, αυτό δεν είναι πάντα πρακτικό. Πληροφορίες οι οποίες έχουν μεγάλη εμπορική αξία, φυλάγονται σήμερα σε ψηφιακή μορφή και δυνατόν να τυγχάνουν πρόσβασης και χειρισμού από εργαζομένους και συνεργάτες, πάντοτε με τον κίνδυνο μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης ή αποκάλυψης να ελλοχεύει.

Κάποιες επιχειρηματικές πληροφορίες τυγχάνουν προστασίας μέσω της εγγραφής τους ως διπλώματα ευρεσιτεχνίας (patents) ή βιομηχανικά σχέδια. Άλλες όμως πληροφορίες μπορεί να μην είναι δυνατόν ή επιθυμητό να εγγραφούν. Πληροφορίες που καλύπτονται από εμπορικό απόρρητο προστατεύονται χωρίς χρονικό περιορισμό και χωρίς να απαιτείται η εγγραφή τους σε κάποιο δημόσιο μητρώο. 

Τι θα πει «εμπορικό απόρρητο»
Εν συντομία ο όρος «εμπορικό απόρρητο» αναφέρεται στις πληροφορίες:

(α) οι οποίες είναι απόρρητες, υπό την έννοια ότι δεν είναι ευρέως γνωστές,

(β) οι οποίες έχουν εμπορική αξία λόγω του απόρρητου χαρακτήρα τους, και

(γ) των οποίων ο κάτοχος καταβάλει εύλογες προσπάθειες για να προστατεύσει το απόρρητο του χαρακτήρα τους.

Παραδείγματα εμπιστευτικών πληροφοριών που δυνατόν να καλύπτονται από εμπορικό απόρρητο περιλαμβάνουν μυστικές φόρμουλες και συνταγές (όπως αυτή της Coca-Cola), αλγόριθμους / αλγοριθμικά μοντέλα (όπως το αλγοριθμικό μοντέλο συναλλαγών κάποιου επενδυτικού ταμείου), πηγαίο κώδικα (source code), καταλόγους με στοιχεία πελατών ή προμηθευτών.  

Δικαστική προστασία  
Τα κυπριακά δικαστήρια έχουν εξουσία να παρέχουν προστασία σε περιπτώσεις παράνομης απόκτησης, χρήσης και αποκάλυψης εμπορικών απορρήτων. Οι εξουσίες αυτές πηγάζουν από (α) τις αρχές προστασίας εμπιστευτικών πληροφοριών που προκύπτουν από το κοινοδίκαιο και το δίκαιο της επιείκειας, (β) συμβατικές δεσμεύσεις και (γ) ειδική νομοθεσία για την προστασία του εμπορικού απορρήτου. 

Σε περίπτωση αγωγής για παράνομη απόκτηση, χρήση ή αποκάλυψη εμπορικών απορρήτων υπάρχουν αρκετές πιθανές λύσεις, όπως:

• Απαγορευτικά διατάγματα για την παύση ή την απαγόρευση της χρήσης ή της αποκάλυψης του εμπορικού απορρήτου.
• Διατάγματα για τη λήψη των κατάλληλων διορθωτικών μέτρων ή μέτρων αποκατάστασης σε σχέση με παράνομα εμπορεύματα, όπως ανάκληση ή καταστροφή των παράνομων εμπορευμάτων από την αγορά ή την αφαίρεση των χαρακτηριστικών που καθιστούν τα εμπορεύματα παράνομα.
• Διατάγματα για καταστροφή ή επιστροφή εγγράφων ή άλλου υλικού που περιέχει ή ενσωματώνει το εμπορικό απόρρητο.
• Αποζημιώσεις.

Προληπτικά μέτρα προστασίας σημαντικά για κάθε επιχείρηση
Η μη-εξουσιοδοτημένη πρόσβαση και η παράνομη απόκτηση και χρήση εμπορικών απορρήτων, πιθανό να μην είναι ανατρέψιμη και ούτε να μπορεί να ικανοποιηθεί επαρκώς με αποζημιώσεις. Είναι λοιπόν φρόνιμο για κάθε επιχείρηση που θέλει να προστατεύσει τα εμπορικά της απόρρητα, να λαμβάνει προληπτικά μέτρα για την προστασία τους. Εξάλλου, για να μπορεί κάποια εμπιστευτική πληροφορία να θεωρείται πως καλύπτεται από εμπορικό απόρρητο, θα πρέπει ο κάτοχος της καταβάλει εύλογες προσπάθειες για την προστασία του απόρρητου του χαρακτήρα της. Τέτοια μέτρα περιλαμβάνουν:

• Την καταγραφή των εμπορικών απορρήτων σε ειδικό μητρώο.
• Την ασφαλή φύλαξη εμπορικών μυστικών, για παράδειγμα με τη χρήση κωδικών και κρυπτογράφηση για πληροφορίες που φυλάσσονται ηλεκτρονικά.
• Την περίληψη κατάλληλων συμβατικών ρητρών στις συμβάσεις εργασίας του προσωπικού.
• Την τήρηση αποδεικτικών στοιχείων για την ύπαρξη εμπορικών μυστικών κατά συγκεκριμένο χρόνο (ηλεκτρονική χρονοσήμανση).  
• Την υπογραφή συμβάσεων εμπιστευτικότητας (NDA) με συνεργάτες που ενδεχομένως να έχουν κάποια πρόσβαση σε εμπορικά απόρρητα.
• Τη συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού σε ζητήματα προστασίας εμπιστευτικών πληροφοριών, περιλαμβανομένων εμπορικών απορρήτων.
• Την κατάρτιση σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση παράνομής πρόσβασης, απώλειας ή καταστροφής εμπορικών απορρήτων.

Η φύλαξη της μυστικής συνταγής της Coca-Cola σε χρηματοκιβώτιο αποτέλεσε για πολλά χρόνια πρακτική μέθοδο προστασίας του εμπορικού απορρήτου της. Σήμερα όμως, η χρήση του χρηματοκιβωτίου αποτελεί μάλλον στρατηγική δημοσιότητας και διαφήμισης, παρά μέθοδο ασφαλούς φύλαξης. Οι πλείστες πληροφορίες δεν μπορούν πλέον να σφραγιστούν σε ένα κιβώτιο. Η νομοθεσία μας δίδει χρήσιμα εργαλεία για προστασία των εμπορικών απορρήτων από μη-εξουσιοδοτημένη πρόσβαση ή χρήση. Οι επιχειρήσεις όμως πρέπει να λαμβάνουν και οι ίδιες κατάλληλα προληπτικά μέτρα για την προστασία των εμπορικών τους μυστικών.