Η αγορά καπνικών προϊόντων - Φορολογία και παράνομο εμπόριο

Επακόλουθο των αυξήσεων φορολογίας καπνικών προϊόντων τον Δεκέμβριο του 2010 καθώς και τον Δεκέμβριο του 2012, ήταν οι λιανικές τιμές να οδηγηθούν σε αρκετά ψηλά επίπεδα.
 
Έκτοτε είναι γεγονός ότι η αγορά των συμβατικών (καιόμενων) καπνικών έχει συρρικνωθεί σημαντικά.  Ενδεικτικά αναφέρω ότι η συνολική αγορά τσιγάρων για όλο το έτος 2010 υπολογιζόταν σε 1.477* δις τσιγάρα ενώ το 2018 η αγορά ήταν 943 εκ. τσιγάρα, παρουσίασε δηλαδή μείωση -36%.  Από την άλλη ο καπνός για στριφτά το 2010 ήταν συνολικά στα 132,846 κιλά ενώ το Δεκέμβριο του 2018 ήταν στα 117,016 κιλά, παρουσιάζοντας μείωση περίπου -12%.  Μέρος της μείωσης αυτής οφείλεται και στη διοχέτευση καπνικών από τα κατεχόμενα.

Ευθύνονται αποκλειστικά οι ψηλές τιμές που κατά συνέπεια έχουν αυξήσει το παράνομο εμπόριο για αυτή τη μείωση;  Η απάντηση είναι σαφέστατα όχι. Η μείωση έχει πολλές αιτίες και παράγοντες.  

Κατ’ αρχάς, και σύμφωνα με επίσημες έρευνες**, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση διακοπής του καπνίσματος από καπνιστές.  Οι ίδιες έρευνες έχουν επίσης δείξει ότι και η ημερήσια κατανάλωση τσιγάρων ή στριφτών έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια.  Γεγονός που δρα αρνητικά μεν για την πορεία των δημόσιων εσόδων βραχυπρόθεσμα αλλά αναντίρρητα επιφέρει πολλαπλά κοινωνικά οφέλη σε ευρύτερο χρονικό ορίζοντα.

Νέες μορφές καπνίσματος (ή και ατμίσματος) είναι μια νέα τάση που έκανε της εμφάνισή της τα τελευταία χρόνια και όλο κερδίζει έδαφος, γεγονός που επίσης έχει τη δική του συνεισφορά στη μείωση της αγοράς των συμβατικών καπνικών.

Νέες μορφές οι οποίες δυνητικά μπορούν να έχουν σαφώς λιγότερες επιβλαβείς συνέπειες στους ενήλικους καπνιστές, υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι κάτι τέτοιο μπορεί να τεκμηριωθεί επιστημονικά.

Συμπέρασμα, δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι η μείωση της αγοράς οφείλεται κατ’ αποκλειστικό λόγο στο παράνομο εμπόριο.

ΠΑΡΑΝΟΜΟ ΕΜΠΟΡΙΟ
Το παράνομο εμπόριο είναι σίγουρα εδραιωμένο και οι  αυξημένες τιμές των καπνικών έχουν σίγουρα συμβάλλει στο να «αναπτύσσεται» περαιτέρω. Ο καταναλωτής πλέον και ιδιαίτερα μετά το 2013 ψάχνει πάντα την πιο συμφέρουσα για αυτόν τιμή. Η πρόσβαση στα κατεχόμενα όπου υπάρχουν αυτές οι χαμηλότερες τιμές, είναι μέσω των οδοφραγμάτων ιδιαίτερα απλή και σύντομη. Οι τιμές καπνικών στα κατεχόμενα, όπως συμβαίνει και στα καύσιμα, στα φάρμακα αλλά και σε άλλα προϊόντα, είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για όσους ψάχνουν φθηνά προϊόντα.  Πέραν όμως της ίδιας της αγοράς από τα κατεχόμενα, δυστυχώς όσοι ασχολούνται με το παράνομο εμπόριο έχουν αναπτύξει και ένα βασικό δίκτυο διανομής και πώλησης και στις ελεύθερες περιοχές. Είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα ιδιωτών, περιπτέρων ή άλλων σημείων πώλησης στα οποία έχει γίνει κατάσχεση παράνομων προϊόντων από το τελωνείο. Για τα μεν στριφτά τσιγάρα, ίσως μοναδική πηγή μη νόμιμων προϊόντων να αποτελεί το κατεχόμενο κομμάτι της Κύπρου. Για τα έτοιμα τσιγάρα όμως οι πηγές είναι περισσότερες, όχι μόνο τα κατεχόμενα.  Στην παράνομη αγορά έτοιμων τσιγάρων κάποιος μπορεί να βρει τσιγάρα από €1,50 το πακέτο, όταν το φθηνότερο νόμιμο προϊόν είναι σήμερα στα €4,00. Στο παιγνίδι των παράνομων προϊόντων δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα νέα προϊόντα καπνού, όπου επίσης οι διαφορές τιμών είναι ιδιαίτερα ψηλές, και είναι ιδιαίτερα ελκυστικά σε μια αγορά που ανεβαίνει ραγδαία.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ
Είναι γεγονός ότι τόσο στα έτοιμα τσιγάρα όσο και στα στριφτά οι διαφορές τιμών μεταξύ νόμιμων και παράνομων προϊόντων είναι τεράστιες.  Θα μπορούσε να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα μεταφοράς παράνομων καπνικών από τα κατεχόμενα η μείωση της φορολογίας;   Κατά τη δική μας άποψη κατηγορηματικά όχι.  

Κατ’ αρχάς για να φτάσουμε τις τιμές που ισχύουν στα κατεχόμενα η όποια μείωση προκύψει θα πρέπει να είναι τεράστια.   Άρα ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι η κατανάλωση θα επιστρέψει, πράγμα αβέβαιο, τα έσοδα δεν θα ανακάμψουν σίγουρα, διότι ο φορολογικός συντελεστής ανά μονάδα θα είναι εξαιρετικά μικρός.  Αν πάλι αφαιρέσουμε ολοκληρωτικά τους φόρους τότε ναι θα σταματήσει η διοχέτευση παράνομων καπνικών από τα κατεχόμενα.  Ταυτόχρονα όμως θα εξαφανίσει τα έσοδα του κράτους αλλά θα είναι και η χώρα εκτός οδηγιών της ΕΕ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Επίσης, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η φορολογία είναι μεταξύ άλλων πηγή εσόδων του κράτους και μέσω του ετήσιου προϋπολογισμού ρυθμίζει τα έσοδα/έξοδα του και από τη συγκεκριμένη αγορά.  Θεωρούμε ότι όποια κίνηση μείωσης φορολογίας θα ανατρέψει αυτές τις προβλέψεις και πολύ σύντομα το κράτος θα αναγκαστεί να προχωρήσει ξανά σε επαναφορά των ίδιων ή και μεγαλυτέρων φορολογιών στα καπνικά.  Σημειώνουμε επίσης ότι η φορολογία αποτελεί και μέσο αντιμετώπισης των βλαβερών συνεπειών του καπνίσματος.  Τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε τοπικό επίπεδο κάθε χώρα καθορίζει το ύψος της φορολογίας ως αποτρεπτικό μέσο προσέλκυσης νέων καπνιστών ή και ως εργαλείο μείωσης ή και τερματισμού του καπνίσματος από υφιστάμενους καπνιστές.  Τυχόν μείωση της φορολογίας θα ανατρέψει και αυτό τον σχεδιασμό, και σαν εταιρεία είναι κάτι που δεν θα το επιδιώκαμε.

Ακόμα, η τουρκική λίρα είναι σήμερα ένα από τα πιο ασταθή νομίσματα.  Η διολίσθησή της αναμένεται να συνεχιστεί.  Τι θα γίνει τότε; Θα ζητούμε μείωση φορολογίας συνεχώς ώστε να ισοσκελίζουμε την εκάστοτε ισοτιμία της λίρας;
Για μας η λύση στο πρόβλημα δεν θα έρθει από τη μείωση της φορολογίας.  Χρειάζεται πρώτα να γίνουν αρκετά που έχουν να κάνουν με την πρόληψη, τους ελέγχους αλλά και  την καταστολή του προβλήματος.  Δεν είναι δυνατό να συλλαμβάνονται συνεχώς τα ίδια άτομα και η μοναδική ποινή που έχουν να είναι η καταβολή της φορολογίας και ενός προστίμου.  Τα κέρδη από το παράνομο εμπόριο είναι τεράστια και οι χρηματικές ποινές είναι ασήμαντες μπροστά στα κέρδη.  Θα έπρεπε να υπάρχουν αυστηρότερες ποινές.  Θα έπρεπε επίσης οι επαγγελματίες του χώρου, αν βρεθούν στον επαγγελματικό τους χώρο παράνομα προϊόντα, να είχαν αυστηρότερες/παραδειγματικές ποινές.  Η νομοθεσία επιβολής ποινών είναι το πρώτο που πρέπει να αυστηροποιηθεί.  Η εισαγωγή της εξώδικης επιβολής προστίμου έχει σίγουρα επιταχύνει τη διαδικασία.  Όμως έχουμε παρατηρήσει ότι το πρόστιμο είναι γύρω στο 10% πάνω από την αναλογούσα φορολογία και σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις οι λαθρέμποροι το καταβάλλουν αμέσως και σε μετρητά, συνεχίζοντας το έργο τους ακάθεκτοι.  Μήπως θα έπρεπε για παράδειγμα τη δεύτερη φορά το πρόστιμο να ήταν 100% ή ακόμα και να είχε και ποινικές κυρώσεις;

Έπειτα είναι οι έλεγχοι στα οδοφράγματα ή και στις υπόλοιπες εισόδους στη Δημοκρατία.  Αντιλαμβανόμαστε ότι δεν είναι δυνατό να ελέγχονται τα πάντα.  Όμως θα πρέπει το κράτος να επενδύσει στην τεχνολογία ως βοήθημα που θα απελευθερώσει τους λειτουργούς του και θα φέρει αποτελέσματα.  Επίσης, θα πρέπει να αυξηθούν οι έλεγχοι στα σημεία πώλησης και να γίνονται σε τακτική βάση ώστε οι έμποροι να έχουν ακόμα ένα λόγο να είναι λιγότερο δεκτικοί σε παράνομα προϊόντα.

Η εταιρεία μας δεσμεύεται να καταθέσει προτάσεις και ως υπέρμαχος της σύμπραξης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα είναι πρόθυμη να συνεισφέρει ακόμα και οικονομικά ώστε να βοηθηθεί το τελωνείο και οι αρμόδιες Αρχές του κράτους, τόσο με εξοπλισμό όσο και με άλλα υλικά που θα χρειαστούν.  Καλούμε και όλες τις υπόλοιπες εταιρείες καπνικών να πράξουν το ίδιο, αφού το όφελος θα είναι κοινό και αφορά όλους.

Cassandra Trading Limited

*RAI Retail Audit
**AC Nielsen GCTS